Rosnące znaczenie informacji, danych cyfrowych oraz zautomatyzowanych systemów dowodzenia sprawia, że cyberprzestrzeń stała się pełnoprawną domeną działań militarnych, obok lądu, morza, powietrza i kosmosu. Przemysł zbrojeniowy, odpowiedzialny za projektowanie, produkcję oraz integrację uzbrojenia i infrastruktury obronnej, stoi dziś w centrum tej transformacji. Systemy uzbrojenia, które jeszcze niedawno funkcjonowały w dużej mierze analogowo i autonomicznie, obecnie są silnie skomputeryzowane, sieciocentryczne i podatne na ataki prowadzone z tysięcy kilometrów. Cyberbezpieczeństwo staje się więc nie dodatkiem, lecz warunkiem sine qua non skuteczności i wiarygodności całych systemów obronnych.

Znaczenie cyberbezpieczeństwa w systemach obronnych i przemyśle zbrojeniowym

Cyberbezpieczeństwo w kontekście wojskowym nie ogranicza się do ochrony serwerów ministerstw obrony czy szyfrowanej korespondencji dyplomatycznej. Obejmuje pełne spektrum infrastruktury: od taktycznych systemów łączności na poziomie pododdziału, przez zintegrowane systemy obrony przeciwlotniczej, aż po satelity obserwacyjne i strategiczne centra dowodzenia. Każdy z tych elementów jest dziś oparty na oprogramowaniu, łączności cyfrowej oraz sieciach o zróżnicowanym poziomie zaufania. W efekcie, nawet pojedyncza luka w jednym komponencie może stać się punktem wejścia do całej architektury bezpieczeństwa państwa.

Przemysł zbrojeniowy jest kluczowym graczem w tym środowisku. To producent, integrator i często długoterminowy administrator skomplikowanych systemów uzbrojenia. Odpowiada nie tylko za funkcjonalność i skuteczność bojową, ale również za integralność i odporność systemów na cyberataki. Wraz z digitalizacją procesów produkcyjnych – w tym wdrażaniem koncepcji Przemysłu 4.0 – również same zakłady zbrojeniowe stają się celem działań ofensywnych: szpiegostwa przemysłowego, sabotażu, a nawet przygotowania cyberuderzeń poprzedzających konflikt zbrojny.

Istotnym elementem jest tu rosnąca rola sieciocentryczności na polu walki. Nowoczesne systemy obronne funkcjonują jako zintegrowane, rozproszone organizmy, w których czujniki, efektory, systemy dowodzenia i logistyka wymieniają dane w czasie rzeczywistym. Zdolność do prowadzenia skutecznych działań bojowych zależy od przewagi informacyjnej oraz od tego, czy systemy te pozostaną dostępne, spójne i odporne na ingerencję przeciwnika. Utrata integralności danych – choćby częściowa – może doprowadzić do błędnych decyzji dowódców, użycia niewłaściwych środków rażenia, a w skrajnym przypadku do porażki operacyjnej bez konieczności klasycznego starcia kinetycznego.

Z perspektywy państwa cyberbezpieczeństwo systemów obronnych ma także wymiar odstraszania. Wiarygodność potencjału odstraszania nuklearnego i konwencjonalnego zależy nie tylko od liczby rakiet czy samolotów, lecz również od zaufania, że systemy te zadziałają wtedy, kiedy będzie to konieczne, oraz że nie zostaną przejęte, zakłócone lub wyłączone przez przeciwnika w krytycznym momencie. Oznacza to potrzebę stałego inwestowania w kryptografię, systemy wykrywania włamań, bezpieczne architektury systemów dowodzenia i łączności, a także w szkolenia specjalistów zdolnych do prowadzenia zarówno działań defensywnych, jak i ofensywnych.

Wreszcie, znaczenie cyberbezpieczeństwa rośnie również przez pryzmat współpracy międzynarodowej. Sojusze wojskowe – takie jak NATO – opierają się na wymianie danych, interoperacyjności systemów oraz zaufaniu do partnerów. Luka bezpieczeństwa w jednym państwie lub w jednej firmie zbrojeniowej może stać się punktem wejścia do szerszej infrastruktury sojuszniczej. Stąd wynika presja na harmonizację standardów cyberbezpieczeństwa, certyfikację produktów obronnych i wymóg uwzględniania aspektów cyber już na najwcześniejszym etapie projektowania systemów (tzw. security by design).

Cyfryzacja uzbrojenia i łańcucha dostaw jako źródło nowych zagrożeń

Najgłębsza zmiana, jaką obserwujemy w przemyśle obronnym, wynika z pełzającej cyfryzacji wszystkich elementów systemu: od projektu, przez produkcję, aż po eksploatację i serwis. Coraz więcej komponentów uzbrojenia jest sterowanych programowo; rośnie liczba linii kodu w platformach bojowych, a aktualizacje oprogramowania są wdrażane niekiedy zdalnie, również w czasie ich operacyjnego użycia. To, co pierwotnie było domeną sektora IT, stało się integralną częścią systemów broni.

Przykładem są nowoczesne samoloty wielozadaniowe, czołgi, okręty czy systemy obrony powietrznej. Zawierają one setki mikroprocesorów, skomplikowane systemy awioniki lub elektroniki walki oraz rozbudowane sieci wewnętrzne. Nawet stosunkowo tradycyjne elementy, jak systemy kierowania ogniem, sensory optoelektroniczne czy radary, są w praktyce wyspecjalizowanymi komputerami o dużej mocy obliczeniowej. Każdy z tych systemów posiada oprogramowanie, firmware, a nierzadko także interfejsy do zewnętrznej komunikacji. Błędnie zaprojektowane lub źle zabezpieczone interfejsy mogą zostać wykorzystane do przeprowadzenia ataków, modyfikacji parametrów pracy, a nawet trwałego uszkodzenia sprzętu.

Kluczowym wektorem zagrożeń staje się także łańcuch dostaw. Globalizacja produkcji komponentów elektronicznych i oprogramowania oznacza, że nawet jeśli finalny system uzbrojenia powstaje w kraju o wysokich standardach bezpieczeństwa, poszczególne podzespoły mogą pochodzić od licznych dostawców, w tym z jurysdykcji o niejednoznacznym podejściu do kwestii bezpieczeństwa. Pojawia się ryzyko wprowadzenia tzw. implantów sprzętowych lub programowych – złośliwych modyfikacji, które pozostają uśpione przez lata i aktywują się w wybranym momencie, np. w czasie konfliktu.

Weryfikacja integralności mikroelektroniki oraz oprogramowania staje się zadaniem o krytycznym znaczeniu. Klasyczne metody testowania jakościowe i funkcjonalne nie są wystarczające, by wykryć zaawansowane, dobrze ukryte mechanizmy sabotażowe. Konieczne jest stosowanie metod formalnych, zaawansowanej analizy statycznej kodu, weryfikacji kryptograficznej łańcucha kompilacji, a także prowadzenie audytów dostawców. Państwa o rozwiniętym przemyśle obronnym rozwijają wyspecjalizowane jednostki analityczne, które poddają kluczowe komponenty szczegółowej analizie pod kątem potencjalnych tylu furtek.

Cyfryzacja produkcji w ramach koncepcji Przemysł 4.0 również podnosi poziom ryzyka. Zautomatyzowane linie montażowe, roboty przemysłowe, systemy planowania zasobów przedsiębiorstwa (ERP), systemy zarządzania produkcją (MES) oraz rozwiązania IoT w fabrykach uzbrojenia są podłączone do sieci i często integrują się z systemami zewnętrznymi – np. dostawców surowców czy logistyki. Atak na taką infrastrukturę może doprowadzić nie tylko do kradzieży dokumentacji technicznej, lecz także do:

• celowego wprowadzenia mikrobłędów w procesie produkcji, np. w parametrach termicznych czy elektrycznych, co skutkuje obniżeniem niezawodności systemu uzbrojenia;
• manipulacji w oprogramowaniu sterującym maszynami CNC, drukarkami 3D czy robotami montażowymi, skutkującej powstawaniem niewidocznych wad konstrukcyjnych;
• sabotażu poprzez zatrzymanie produkcji, zniszczenie maszyn lub zakłócenie łańcucha dostaw części zamiennych.

Osobną kategorię ryzyka stanowi integracja systemów bojowych z infrastrukturą cywilną. Wiele wojskowych sieci łączności, systemów satelitarnych czy usług chmurowych opiera się na komercyjnych rozwiązaniach, które są szeroko dostępne i atrakcyjne dla cyberprzestępców. Komunikacja pomiędzy jednostkami wojskowymi a przemysłem zbrojeniowym – w zakresie serwisu, aktualizacji oprogramowania czy wymiany danych eksploatacyjnych – często odbywa się przez łącza i systemy o mieszanym, cywilno-wojskowym charakterze. To zwiększa liczbę potencjalnych punktów podatnych na atak i wymusza stosowanie zaawansowanych rozwiązań typu segmentacja, tunelowanie, szyfrowanie oraz monitorowanie anomalii ruchu.

Wraz z pojawieniem się systemów autonomicznych – dronów bojowych, bezzałogowych pojazdów lądowych i morskich – cyberbezpieczeństwo zyskuje nowy wymiar. Choć w teorii systemy te zwiększają bezpieczeństwo żołnierzy, redukując potrzebę ich fizycznej obecności w niebezpiecznych rejonach, to jednocześnie stają się celem przejęcia kontroli. Przeciwnik może próbować: zakłócić łączność, wprowadzić fałszywe dane, przejąć kanały sterowania, a nawet przeprogramować jednostkę tak, by odwróciła się przeciwko własnym wojskom. Z tego względu konstrukcja systemów autonomicznych musi uwzględniać nie tylko aspekty sztucznej inteligencji i sterowania, lecz przede wszystkim odporność na ataki cybernetyczne w warunkach konfliktu.

Strategie ochrony i rozwój zdolności cyber w sektorze zbrojeniowym

Odporność systemów obronnych na zagrożenia w cyberprzestrzeni nie wynika z pojedynczego rozwiązania technicznego, lecz jest efektem całościowej strategii, łączącej narzędzia technologiczne, procesy organizacyjne, regulacje prawne oraz kształcenie kadr. W kontekście przemysłu zbrojeniowego jest to szczególnie złożone, ponieważ obejmuje zarówno sektor publiczny (wojsko, agencje rządowe), jak i prywatne przedsiębiorstwa będące podwykonawcami.

Podstawą jest podejście security by design, zakładające uwzględnienie bezpieczeństwa od najwcześniejszych etapów projektowania systemów uzbrojenia. Oznacza to m.in.:

• modelowanie zagrożeń już na poziomie koncepcji systemu, z uwzględnieniem potencjalnych przeciwników i ich zdolności;
• architekturę zakładającą separację krytycznych funkcji (np. systemów kierowania ogniem) od komponentów mniej istotnych (np. systemów wsparcia logistycznego);
• wbudowanie mechanizmów wykrywania anomalii – zarówno na poziomie sieci, jak i zachowania poszczególnych modułów;
• stosowanie kryptografii odpornej na znane metody ataku oraz przygotowanie do przyszłych zagrożeń (np. związanych z rozwojem komputerów kwantowych);
• zapewnienie bezpiecznych mechanizmów aktualizacji oprogramowania, uniemożliwiających wgranie nieautoryzowanego kodu.

Równie istotne jest ubogacenie klasycznej inżynierii systemów obronnych o perspektywę cyklu życia produktu. Systemy uzbrojenia są eksploatowane przez dekady, podczas gdy krajobraz cyberzagrożeń zmienia się w skali miesięcy. Wymaga to planowania mechanizmów ciągłego doskonalenia zabezpieczeń, wdrażania poprawek bezpieczeństwa, modernizacji komponentów oraz testów penetracyjnych prowadzonych także po wdrożeniu systemu do służby. Umowy między resortem obrony a producentami coraz częściej zawierają zapisy o długoterminowym wsparciu w zakresie cyberbezpieczeństwa, obejmującym monitorowanie, reagowanie na incydenty i udział w ćwiczeniach.

Z punktu widzenia przedsiębiorstw zbrojeniowych niezbędne staje się wdrożenie wewnętrznych polityk ochrony informacji i infrastruktury. Obejmuje to m.in.:

• klasyfikację informacji i odpowiedni podział dostępu, zgodny z zasadą najmniejszych uprawnień;
• fizyczną separację sieci produkcyjnych (OT) od sieci biurowych (IT), z jasno zdefiniowanymi punktami styku;
• stosowanie rozwiązań typu SOC (Security Operations Center) do stałego monitorowania ruchu sieciowego i wykrywania anomalii;
• wdrożenie systemów klasy SIEM oraz rozwiązań EDR/XDR chroniących stacje robocze i serwery;
• cykliczne audyty bezpieczeństwa, testy penetracyjne oraz symulacje ataków na infrastrukturę produkcyjną;
• szkolenia pracowników – od inżynierów po personel administracyjny – z zakresu rozpoznawania prób socjotechnicznych, takich jak spear phishing wymierzony w konkretne projekty obronne.

Szczególne znaczenie ma także bezpieczeństwo łańcucha dostaw. W praktyce wymaga to zbudowania systemu certyfikacji i akredytacji dostawców, obejmującego ocenę ich praktyk cyberbezpieczeństwa, zgodność z normami (np. ISO/IEC 27001) oraz gotowość do poddania się audytom. Dla krytycznych komponentów, takich jak układy scalone, moduły komunikacyjne czy kryptograficzne, niektóre państwa decydują się na tworzenie własnych, suwerennych linii produkcyjnych lub na ścisłą kontrolę importu. Rozważane są również koncepcje znakowania kryptograficznego partii komponentów, umożliwiającego weryfikację ich pochodzenia i integralności w całym cyklu życia.

Na poziomie strategicznym kluczowe staje się budowanie własnych, narodowych zdolności cyber. Obejmuje to tworzenie wojsk cybernetycznych, specjalistycznych agencji rządowych, laboratoriów badawczych oraz ścisłą współpracę z przemysłem i środowiskiem akademickim. Przemysł zbrojeniowy jest tutaj zarówno beneficjentem, jak i partnerem: korzysta z wyników badań, ale także sam generuje innowacje, które mogą być adoptowane w innych sektorach gospodarki. Wspólne programy badawczo-rozwojowe dotyczą m.in. zaawansowanej sztucznej inteligencji do analizy zagrożeń, automatyzacji reakcji na incydenty, technik maskowania ruchu w sieciach taktycznych czy nowych generacji systemów kryptograficznych.

Coraz większą rolę odgrywa również koncepcja cyber odporności (cyber resilience), która zakłada, że pełne uniknięcie naruszeń jest nierealistyczne, a celem jest utrzymanie zdolności operacyjnej pomimo ataków. W praktyce oznacza to projektowanie systemów, które potrafią:

• wczesne wykrywać ataki i automatycznie izolować zainfekowane segmenty sieci;
• utrzymywać podstawową funkcjonalność w trybie awaryjnym, nawet przy częściowej utracie infrastruktury;
• szybko odbudowywać się po incydencie, korzystając z zapasowych centrów danych, redundantnych kanałów łączności i kopii konfiguracji;
• prowadzić działania bojowe w warunkach ograniczonej lub zakłóconej łączności, z większym naciskiem na autonomię decyzyjną systemów i niższych szczebli dowodzenia.

Wreszcie, nie można pominąć aspektu normatywnego i etycznego. Rozwój zdolności ofensywnych w cyberprzestrzeni – zarówno po stronie państw, jak i w ramach współpracy z przemysłem zbrojeniowym – rodzi pytania o granice dopuszczalnych działań, prawo konfliktów zbrojnych w cyberprzestrzeni oraz odpowiedzialność za skutki uboczne ataków, które mogą dotknąć również infrastrukturę cywilną. Dyskusja ta wpływa na sposób, w jaki projektowane są narzędzia cyberofensywne oraz środki ich kontroli. Jednocześnie skłania do włączania kryteriów etycznych w proces rozwoju technologii, co ma znaczenie także dla reputacji przedsiębiorstw zbrojeniowych funkcjonujących na globalnym rynku.

Cyberbezpieczeństwo jako kluczowy element systemów obronnych przestaje być specjalistyczną niszą, a staje się wspólnym mianownikiem wszystkich działań przemysłu zbrojeniowego – od projektowania sprzętu, przez organizację produkcji i zarządzanie łańcuchem dostaw, po eksploatację i modernizację uzbrojenia w warunkach realnych konfliktów. Integracja wiedzy inżynierskiej, operacyjnej i cybernetycznej staje się nieodzowna, jeśli państwa chcą utrzymać przewagę strategiczną i zapewnić swoim siłom zbrojnym realną skuteczność na współczesnym, wielowymiarowym polu walki.