Historia firmy Siemens to opowieść o narodzinach, dojrzewaniu i ciągłej transformacji jednego z najważniejszych przedsiębiorstw przemysłowych świata. Od skromnego warsztatu telegraficznego w XIX wieku, poprzez pionierską elektryfikację miast i fabryk, aż po współczesne rozwiązania z zakresu automatyki, energetyki i infrastruktury – dzieje tego koncernu odzwierciedlają kolejne fale rewolucji przemysłowych. Dla przemysłu, administracji publicznej i zwykłych użytkowników technologii oznaczało to stopniowe przechodzenie od prostych urządzeń elektrotechnicznych do złożonych, cyfrowych ekosystemów, w których sprzęt, oprogramowanie i usługi tworzą spójne środowisko. Losy Siemensa są też ściśle splecione z historią Niemiec i Europy – z ich sukcesami gospodarczymi, kryzysami, wojnami oraz odbudową. Zrozumienie tej historii pomaga lepiej zobaczyć, skąd wzięła się współczesna pozycja firmy jako globalnego lidera technologicznego i w jaki sposób doszła ona do tak silnej specjalizacji w obszarach przemysłu, energii i transportu.

Początki: od telegrafu do elektryfikacji

Historia Siemensa zaczyna się w latach czterdziestych XIX wieku, w czasach, gdy Europa przechodziła od gospodarki agrarnej do przemysłowej, a elektryczność dopiero wychodziła z laboratoriów badawczych. Werner von Siemens, oficer pruskiej armii i utalentowany samouk w dziedzinie fizyki, zainteresował się praktycznym wykorzystaniem zjawisk elektromagnetycznych. W 1847 roku wraz z mechanikiem Johannem Georgiem Halskem założył w Berlinie firmę pod nazwą Telegraphen-Bauanstalt von Siemens & Halske. Początkowo była to niewielka wytwórnia, która skoncentrowała się na budowie nowoczesnych linii telegraficznych.

Kluczową innowacją Wernera von Siemensa było opracowanie ulepszonego aparatu telegraficznego z tzw. wskazówką igłową, dzięki czemu możliwe stało się szybsze i bardziej niezawodne przesyłanie informacji na duże odległości. W epoce, w której wiadomość podróżowała pociągiem lub dyliżansem, zastosowanie telegrafu oznaczało gwałtowne przyspieszenie komunikacji. Zainteresowanie państwa pruskiego oraz innych rządów europejskich doprowadziło do pierwszych dużych kontraktów. Siemens & Halske szybko zaangażowała się w budowę sieci telegraficznych w Niemczech, Rosji, a następnie na innych kontynentach.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć wczesnego okresu działalności firmy była budowa dalekosiężnej linii telegraficznej łączącej Europę z Azją. W latach sześćdziesiątych XIX wieku Siemens wziął udział w realizacji tzw. indo-europejskiego połączenia telegraficznego, które biegło przez Rosję, Persję i Indie. Był to projekt złożony zarówno technicznie, jak i logistycznie, wymagający budowy tysięcy kilometrów linii na obszarach o trudnym klimacie i słabo rozwiniętej infrastrukturze. Sukces tego przedsięwzięcia przyczynił się do umocnienia reputacji firmy jako niezawodnego partnera technologicznego.

Z biegiem lat Siemens & Halske nie ograniczała się do telegrafii. Rozwijająca się wiedza z zakresu elektrotechniki otworzyła drogę do zastosowań w oświetleniu, napędzie maszyn oraz zasilaniu miast. Werner von Siemens dostrzegł potencjał w wykorzystaniu prądu elektrycznego do przekazywania energii, a nie tylko informacji. W drugiej połowie XIX wieku firma zaangażowała się w projekty oświetlenia ulicznego oraz wstępne próby elektryfikacji zakładów przemysłowych. Pojawiły się pierwsze dynama i generatory, które w dłuższej perspektywie miały zmienić oblicze gospodarki.

Kamieniem milowym było również wejście Siemensa w obszar transportu. Połączenie wiedzy z zakresu elektryczności i mechaniki doprowadziło do eksperymentów z trakcyjnymi silnikami elektrycznymi. Na przełomie XIX i XX wieku Siemens uczestniczył w budowie pierwszych elektrycznych linii tramwajowych, a także elektrycznych kolei miejskich. Wprowadzenie elektrycznego napędu do środków transportu zbiorowego znacząco poprawiło komfort podróży, skróciło jej czas i zmniejszyło zanieczyszczenia w centrach miast w porównaniu z trakcją konną i parową.

W tym wczesnym okresie kształtowały się również podstawy kultury korporacyjnej firmy. Werner von Siemens przywiązywał dużą wagę do solidności technicznej oraz do długotrwałych relacji z klientami. Rozumiał, że reputacja w branży inżynieryjnej buduje się powoli, poprzez niezawodność produktów oraz zdolność do rozwiązywania problemów w skomplikowanych projektach. Ta orientacja na jakość stała się jednym z filarów dalszego rozwoju przedsiębiorstwa i wpłynęła na sposób, w jaki Siemens będzie działał w nadchodzących dekadach.

Wojny, kryzysy i globalizacja: Siemens w burzliwym XX wieku

XX wiek przyniósł firmie Siemens zarówno ogromne możliwości, jak i dramatyczne wyzwania. Już na jego początku przedsiębiorstwo było znaczącym producentem urządzeń elektrycznych, działającym na wielu rynkach europejskich. Dynamiczny rozwój przemysłu, urbanizacja i rosnące zapotrzebowanie na energię stwarzały sprzyjające warunki do ekspansji. Jednocześnie świat wchodził w okres napięć politycznych, które doprowadziły do dwóch wojen światowych, zmieniając radykalnie realia gospodarcze i moralne, w jakich funkcjonowała firma.

Przed wybuchem I wojny światowej Siemens był już uznanym producentem maszyn elektrycznych, urządzeń oświetleniowych, systemów napędowych dla przemysłu oraz rozwiązań dla transportu kolejowego i miejskiego. Rozszerzano działalność w dziedzinie telefonii, co było naturalnym przedłużeniem doświadczeń telegraficznych. Jednak wojna z lat 1914–1918 spowodowała, że duża część produkcji została przestawiona na potrzeby militarne, a rynki zagraniczne, szczególnie w krajach walczących z Niemcami, zostały utracone lub poważnie ograniczone. Po zakończeniu konfliktu firma musiała zmierzyć się z inflacją, kryzysem gospodarczym i utratą części infrastruktury.

Mimo tych trudności okres międzywojenny przyniósł ważne osiągnięcia techniczne. Siemens kontynuował rozwój urządzeń elektrycznych dla przemysłu i energetyki, uczestniczył w projektach elektrowni i sieci przesyłowych oraz w unowocześnianiu transportu miejskiego. Równolegle umacniano kompetencje w dziedzinie automatyzacji procesów, choć wówczas wciąż była ona oparta głównie na rozwiązaniach elektromechanicznych i prostych układach sterowania. Rozszerzano także ofertę urządzeń gospodarstwa domowego, co wpisywało się w trend elektryfikacji codziennego życia w miastach.

Najbardziej mrocznym rozdziałem w historii firmy był okres III Rzeszy i II wojny światowej. Podobnie jak wiele innych dużych przedsiębiorstw niemieckich, Siemens został głęboko włączony w machinę wojenną. Produkowano sprzęt wykorzystywany przez wojsko, a w zakładach pracowali robotnicy przymusowi, w tym więźniowie obozów koncentracyjnych. Po 1945 roku te fakty stały się przedmiotem badań historycznych i debat publicznych, a firma musiała zmierzyć się z odpowiedzialnością za swoją przeszłość. Z czasem Siemens zaangażował się w programy upamiętniające ofiary i wspierające badania nad tym okresem, co stanowiło trudny, ale konieczny element rozliczenia z historią.

Skutki wojny były dla przedsiębiorstwa katastrofalne: liczne zakłady uległy zniszczeniu, zagraniczne filie zostały przejęte lub znacjonalizowane, a reputacja firm niemieckich ucierpiała w oczach wielu państw. Odbudowa wymagała ogromnego wysiłku organizacyjnego i finansowego. W warunkach powojennego podziału Niemiec Siemens skoncentrował swoją działalność w Republice Federalnej Niemiec, z główną siedzibą w Monachium, jednocześnie stopniowo odbudowując sieć międzynarodowych operacji. Proces ten zbiegł się z tzw. niemieckim cudem gospodarczym, czyli szybkim wzrostem gospodarczym RFN w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych.

W okresie powojennym i w czasie zimnej wojny Siemens przeszedł stopniową transformację z producenta tradycyjnych urządzeń elektrotechnicznych w zdywersyfikowanego dostawcę złożonych systemów technologicznych. Rosnące potrzeby energetyczne uprzemysłowionych społeczeństw sprzyjały inwestycjom w nowoczesne elektrownie – zarówno konwencjonalne, jak i później jądrowe. Firma rozwijała technologię turbin parowych i gazowych oraz zaawansowanych generatorów, stając się jednym z kluczowych partnerów dla krajowych przedsiębiorstw energetycznych. Jednocześnie rozwijano aparaturę rozdzielczą, systemy zabezpieczeń sieci oraz urządzenia wysokiego napięcia, bez których nie byłaby możliwa niezawodna praca krajowych systemów elektroenergetycznych.

Równolegle rosło znaczenie automatyki przemysłowej. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych pojawiły się pierwsze programowalne sterowniki logiczne (PLC), które zrewolucjonizowały sposób sterowania maszynami i liniami produkcyjnymi. Siemens, korzystając ze swojego doświadczenia w elektrotechnice i elektronice, stał się jednym z pionierów wprowadzania elektroniki cyfrowej do zakładów przemysłowych. Stopniowo przechodzono od klasycznych przekaźników i styczników do złożonych systemów sterowania, umożliwiających elastyczną zmianę programów produkcyjnych, zwiększających bezpieczeństwo pracy i ograniczających liczbę awarii.

W dziedzinie transportu firma wzmocniła swoją pozycję ważnego dostawcy dla kolei i komunikacji miejskiej. Rozwijano konstrukcje lokomotyw elektrycznych, zespołów trakcyjnych oraz nowoczesnych tramwajów. Siemens uczestniczył w elektryfikacji sieci kolejowych w wielu krajach, dostarczając zarówno tabor, jak i systemy zasilania trakcyjnego. W miastach, szczególnie w Europie, przyczyniał się do modernizacji sieci tramwajowych i metra. Wraz z rosnącym znaczeniem transportu lotniczego przedsiębiorstwo zaczęło także oferować systemy nawigacyjne i sterujące dla lotnisk oraz rozwiązań komunikacyjnych dla kontroli ruchu lotniczego.

Okres zimnej wojny oznaczał również szybki rozwój technologii telekomunikacyjnych. Siemens odegrał istotną rolę w tworzeniu i modernizacji sieci telefonicznych w wielu krajach, wprowadzając nowoczesne centrale, a później systemy cyfrowe. Uczestniczył w rozwoju standardów transmisji danych, tworzeniu kabli światłowodowych oraz rozwiązań umożliwiających zwiększenie przepustowości sieci. Teleinformatyka stopniowo zbliżała się do świata automatyki przemysłowej, zapowiadając późniejsze koncepcje integracji systemów sterowania z infrastrukturą komunikacyjną oraz początki tego, co dziś określa się mianem przemysłowego Internetu Rzeczy.

Równolegle postępowała globalizacja działalności. Siemens, ucząc się na doświadczeniach pierwszej połowy wieku, dążył do budowania trwałej obecności na wielu kontynentach poprzez lokalne spółki zależne, fabryki i centra serwisowe. Obecność na rynkach Ameryki Północnej, Ameryki Łacińskiej, Azji czy Bliskiego Wschodu przestała być wyłącznie kwestią eksportu produktów, a stała się strategią obecności w lokalnych ekosystemach gospodarczych. Taka struktura dawała odporność na wahania koniunktury w poszczególnych regionach, ale wymagała zaawansowanego zarządzania i umiejętności funkcjonowania w różnych kulturach biznesowych.

Od elektrotechniki do cyfryzacji: automatyka, energetyka i infrastruktura jako filary współczesnego Siemensa

Pod koniec XX wieku i na początku XXI wieku Siemens stopniowo przekształcił się w firmę, której tożsamość opiera się na zaawansowanych rozwiązaniach dla automatyki, energetyki i infrastruktury w coraz bardziej cyfrowym otoczeniu. Tradycyjne kompetencje elektrotechniczne, rozwijane od czasów Wernera von Siemensa, zostały połączone z elektroniką, informatyką oraz zaawansowanym oprogramowaniem. Koncern zaczął coraz wyraźniej postrzegać się jako dostawca kompleksowych systemów i usług, a nie jedynie producent sprzętu.

W obszarze automatyki przemysłowej fundamentem stały się programowalne sterowniki logiczne oraz zintegrowane systemy sterowania procesami. Siemens rozwinął rodzinę sterowników, przekształcając je w modułowe platformy, które można było skalować od prostych maszyn po całe zakłady produkcyjne. Z czasem do sterowników dołączyły przemysłowe komputery, panele operatorskie, systemy wizualizacji pracy linii technologicznych oraz specjalistyczne oprogramowanie inżynierskie. Pozwalało ono projektować, symulować i optymalizować procesy produkcyjne jeszcze przed fizycznym uruchomieniem instalacji.

Równolegle rozwijano rozwiązania z zakresu napędów elektrycznych i serwonapędów, które umożliwiały precyzyjne sterowanie prędkością i momentem obrotowym silników. Dzięki zastosowaniu przekształtników częstotliwości oraz zaawansowanych algorytmów sterowania możliwe stało się znaczące ograniczenie zużycia energii przez maszyny i linie technologiczne, a także podniesienie jakości wyrobów. W efekcie automatyka stała się nie tylko narzędziem zwiększania wydajności, lecz także elementem strategii efektywności energetycznej przedsiębiorstw przemysłowych.

Kolejnym krokiem było wprowadzenie idei tzw. cyfrowego bliźniaka, czyli wirtualnego odwzorowania maszyn, linii produkcyjnych, a nawet całych fabryk. Dzięki połączeniu modeli inżynierskich, danych pomiarowych z czujników oraz zaawansowanego oprogramowania możliwe stało się symulowanie zachowania systemu, przewidywanie awarii, optymalizacja zużycia energii oraz planowanie prac serwisowych. Takie podejście zbliża tradycyjny przemysł do świata technologii informatycznych i otwiera drogę do realizacji koncepcji przemysłu 4.0, w którym dane i algorytmy stają się centralnym zasobem.

W obszarze energetyki Siemens kontynuował rozwój technologii turbin gazowych i parowych, generatorów oraz systemów automatyki dla elektrowni i sieci przesyłowych. Szczególne znaczenie zyskały rozwiązania umożliwiające zwiększanie sprawności zawansowanych bloków energetycznych, w których łączone są turbiny gazowe i parowe. Dzięki skomplikowanym obliczeniom wytrzymałościowym, nowoczesnym materiałom oraz precyzyjnemu sterowaniu możliwe stało się osiąganie wysokich sprawności przetwarzania energii chemicznej paliwa w energię elektryczną, co ma bezpośrednie przełożenie na mniejszą emisję zanieczyszczeń.

Rozwój energetyki odnawialnej i polityka klimatyczna wielu państw skłoniły firmę do intensywnego zaangażowania w technologie niskoemisyjne. Siemens zaczął inwestować w rozwiązania dla energetyki wiatrowej, zarówno lądowej, jak i morskiej, rozwijając turbiny wiatrowe oraz systemy sterowania farmami wiatrowymi. W obszarze sieci elektroenergetycznych kluczowe stały się systemy tzw. inteligentnych sieci, które dzięki komunikacji dwukierunkowej i zaawansowanym algorytmom umożliwiają integrację rozproszonych źródeł energii, dynamiczne zarządzanie obciążeniami oraz lepsze reagowanie na zakłócenia.

Modernizacja infrastruktury energetycznej wiąże się ściśle z cyfryzacją. Systemy sterowania, zabezpieczeń i automatyki stają się coraz bardziej oparte na oprogramowaniu, a dane z liczników, czujników i urządzeń polowych są zbierane i analizowane w czasie zbliżonym do rzeczywistego. Siemens odgrywa w tym procesie istotną rolę, oferując rozwiązania do monitorowania, sterowania i optymalizacji pracy całych systemów elektroenergetycznych. Dotyczy to zarówno dużych operatorów sieci przesyłowych, jak i lokalnych operatorów sieci dystrybucyjnych oraz odbiorców przemysłowych.

Trzecim filarem współczesnej działalności Siemensa jest infrastruktura szeroko rozumiana – od transportu publicznego, przez budynki komercyjne, po systemy miejskie. W transporcie kolejowym firma rozwinęła nowoczesne pociągi wysokich prędkości, regionalne i miejskie, a także systemy sygnalizacji i sterowania ruchem, które umożliwiają zwiększenie przepustowości linii oraz poprawę bezpieczeństwa. Zastosowanie cyfrowych systemów sterowania, automatycznego prowadzenia pociągów i zaawansowanej diagnostyki pozwala na optymalne wykorzystanie istniejącej infrastruktury kolejowej, co ma kluczowe znaczenie dla krajów inwestujących w szybkie i ekologiczne połączenia między miastami.

W miastach Siemens angażuje się w projekty z zakresu inteligentnej infrastruktury: od systemów zarządzania ruchem drogowym, przez rozwiązania poprawiające efektywność energetyczną budynków, po zintegrowane systemy bezpieczeństwa. Zaawansowane automaty budynkowe kontrolują ogrzewanie, wentylację, klimatyzację, oświetlenie oraz systemy przeciwpożarowe, reagując na zmieniające się warunki oraz obecność użytkowników. Dzięki temu możliwe jest jednoczesne zmniejszenie zużycia energii i zwiększenie komfortu osób przebywających w obiektach biurowych, szpitalach, szkołach czy centrach handlowych.

Infrastruktura miejska staje się coraz bardziej połączona i sterowana przez oprogramowanie, co w naturalny sposób przyciąga kompetencje z zakresu analizy danych, sztucznej inteligencji i cyberbezpieczeństwa. Siemens rozwija platformy umożliwiające gromadzenie i analizę informacji pochodzących z różnych subsystemów miasta, takich jak transport, energetyka, gospodarka wodna czy systemy bezpieczeństwa publicznego. Celem jest lepsze planowanie, identyfikowanie miejsc wymagających inwestycji oraz szybsze reagowanie na zdarzenia losowe, takie jak awarie, przeciążenia czy klęski żywiołowe.

Przejście od czysto sprzętowego profilu działalności do modelu, w którym kluczową rolę odgrywa oprogramowanie i usługi cyfrowe, wymagało także zmian organizacyjnych. Siemens wielokrotnie modyfikował swoją strukturę, wydzielając i łącząc jednostki odpowiedzialne za różne segmenty rynku. Pojawiały się specjalne spółki i dywizje skoncentrowane na oprogramowaniu przemysłowym, rozwiązaniach chmurowych oraz analizie danych. Firma inwestowała w badania i rozwój, tworząc centra kompetencyjne i współpracując z uczelniami technicznymi oraz instytutami naukowymi na całym świecie.

Ważnym elementem tej transformacji jest także dbałość o zrównoważony rozwój i odpowiedzialność społeczną. Doświadczenia z przeszłości, w tym kontrowersyjne aspekty działalności w okresie II wojny światowej, przyczyniły się do wyraźniejszego akcentowania etyki biznesu, praw człowieka oraz przejrzystych standardów ładu korporacyjnego. Współczesna działalność firmy w obszarach energetyki i infrastruktury jest analizowana nie tylko pod kątem rentowności, lecz także wpływu na środowisko naturalne i lokalne społeczności. Projekty związane z obniżaniem emisji, poprawą jakości powietrza czy efektywnym wykorzystaniem zasobów naturalnych stały się integralną częścią oferty.

Historia Siemensa w ostatnich dekadach pokazuje też, jak głęboko zmieniła się rola dużych koncernów technologicznych w gospodarce. Firma nie jest już wyłącznie dostawcą urządzeń, ale partnerem strategicznym dla państw, miast i przedsiębiorstw, wspierającym ich transformację energetyczną, cyfrową oraz organizacyjną. Projekty realizowane przez Siemens obejmują wieloletnie kontrakty serwisowe, programy modernizacji infrastruktury, wdrażanie platform cyfrowych oraz szkolenia dla użytkowników i inżynierów. W ten sposób firma wpływa na sposób funkcjonowania całych sektorów gospodarki – od wytwarzania stali i cementu, przez produkcję farmaceutyczną, po transport kolejowy i gospodarkę komunalną.

Patrząc z perspektywy ponad 175 lat, ewolucja Siemensa od małej berlińskiej wytwórni telegraficznej do globalnego dostawcy zaawansowanych systemów przemysłowych i infrastrukturalnych ukazuje ciągłe dążenie do innowacji oraz zdolność do adaptacji. Telegraf, oświetlenie gazowe i pierwsze generatory ustąpiły miejsca automatycznym liniom produkcyjnym, turbinom gazowym wysokiej sprawności, inteligentnym sieciom energetycznym i cyfrowym platformom łączącym maszyny, budynki i systemy miejskie. W centrum tej historii pozostaje niezmienny motyw: wykorzystywanie wiedzy inżynierskiej i naukowej, aby przekształcać sposób, w jaki działają przemysł, miasta i infrastruktura krytyczna, oraz by sprostać kolejnym wyzwaniom technologicznej i społecznej zmiany.