Historia firmy Alstom to opowieść o konsekwentnym łączeniu innowacji technologicznych, potrzeb gospodarki oraz zmieniających się uwarunkowań politycznych i społecznych. Od pierwszych parowych turbin i lokomotyw elektrycznych, poprzez elektrownie konwencjonalne i jądrowe, aż po szybkie pociągi dużych prędkości i najnowsze rozwiązania wodorowe – przedsiębiorstwo to od ponad wieku pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych graczy w obszarze transportu szynowego i szeroko rozumianej energetyki. Dzieje Alstomu są również lustrem przemian europejskiego przemysłu, od ery wielkich konglomeratów państwowych, przez etap prywatyzacji i globalizacji, aż po współczesny nacisk na zrównoważony rozwój, efektywność energetyczną i redukcję emisji gazów cieplarnianych.
Początki i narodziny marki Alstom
Korzenie Alstomu tkwią w rozwoju przemysłu elektrotechnicznego i kolejowego we Francji na początku XX wieku. Aby zrozumieć, skąd wzięła się ta firma, trzeba cofnąć się do czasów, kiedy elektryczność przestawała być ciekawostką naukową, a stawała się fundamentem nowoczesnej gospodarki. Na rynku francuskim działały wówczas liczne spółki produkujące generatory, transformatory, silniki elektryczne oraz wyposażenie kolejowe. Dwie z nich – Alsthom (początkowo pisane z „h”) oraz francuska część General Electric – odegrały kluczową rolę w ukształtowaniu tego, co później stało się globalnym koncernem Alstom.
Nazwa Alstom powstała z połączenia liter tworzących skrót pierwotnej spółki Alsace–Thomson, czyli przedsiębiorstwa, które zrodziło się z aliansu producenta wyposażenia elektrycznego Société Alsacienne de Constructions Mécaniques oraz firmy Thomson-Houston. Ten mariaż przemysłu mechanicznego i elektrotechniki wpisywał się w szerszy trend konsolidacji branż, które do tej pory działały często równolegle. W wyniku połączeń powstała organizacja zdolna zarówno projektować, jak i wytwarzać kompletne systemy dla sektora energetycznego oraz kolejowego.
Już w latach 20. i 30. XX wieku rozwijano pierwsze lokomotywy z napędem elektrycznym, turbiny parowe i generatory dużej mocy. W ówczesnej Europie, która dynamicznie uprzemysławiała się po I wojnie światowej, takie rozwiązania były wyjątkowo pożądane. Koleje przechodziły stopniowo z trakcji parowej na elektryczną, a państwa inwestowały w nowe elektrownie, aby zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na energię. Właśnie w tym kontekście tworzył się fundament przyszłej pozycji firmy jako jednego z głównych dostawców technologii dla sektorów infrastrukturalnych.
Okres II wojny światowej przyniósł dla europejskiego przemysłu ogromne zawirowania. Produkcja była częściowo podporządkowana gospodarkom wojennym, zakłady ulegały zniszczeniom, a łańcuchy dostaw były przerywane. Mimo to kompetencje techniczne i inżynieryjne firm tworzących późniejszy Alstom zostały zachowane, co miało zasadnicze znaczenie dla powojennej odbudowy. To właśnie po 1945 roku nastąpił nowy etap w historii spółki: okres ekspansji i umacniania się jako kluczowego partnera państw i przedsiębiorstw energetycznych.
W latach 50. i 60. Alstom – funkcjonując jeszcze pod nieco zmienionymi strukturami i z silnym udziałem państwa francuskiego – brał udział w tworzeniu infrastruktury elektroenergetycznej w wielu krajach Europy, Afryki oraz Bliskiego Wschodu. Projektowano i dostarczano całe bloki energetyczne, w tym kotły, turbiny i generatory, a także wyposażenie rozdzielni i linie przesyłowe. Równocześnie rozwijano technologie kolejowe, w tym napędy elektryczne, systemy sterowania i nowe typy lokomotyw, dostosowane do różnych szerokości torów oraz parametrów linii w różnych państwach.
Szczególnie istotne było wczesne zaangażowanie w sektor energii jądrowej, który w tamtym okresie postrzegano jako futurystyczne i niemal nieograniczone źródło mocy. Firma brała udział w budowie bloków elektrowni jądrowych, dostarczając m.in. turbiny i generatory o bardzo wysokiej sprawności. To doświadczenie pozwoliło jej później stać się jednym z najważniejszych partnerów dla operatorów nuklearnych, zwłaszcza we Francji, która postawiła na rozległy program atomowy.
W miarę jak Europa Zachodnia wchodziła w okres tzw. „złotej trzydziestki” – trzech dekad intensywnego wzrostu gospodarczego po II wojnie – Alstom (w swoich ówczesnych formach organizacyjnych) rozwijał portfel produktów w kierunku kompleksowych rozwiązań. Oznaczało to, że firma nie ograniczała się do pojedynczych komponentów, ale oferowała całe systemy transportowe i energetyczne: od projektowania i budowy taboru kolejowego, przez infrastrukturę torową i zasilanie, aż po systemy sygnalizacji i sterowania ruchem pociągów. W sektorze energetycznym dostarczano zintegrowane bloki węglowe, gazowe, wodne oraz jądrowe, co umacniało reputację przedsiębiorstwa jako partnera zdolnego podjąć się najtrudniejszych technicznie przedsięwzięć.
Alstom jako globalny gracz transportu i energetyki
Lata 70. i 80. XX wieku były dla Alstomu czasem spektakularnych projektów, które na trwałe zmieniły oblicze transportu kolejowego i infrastruktury energetycznej. Jednym z najbardziej przełomowych przedsięwzięć było zaangażowanie w rozwój francuskich kolei dużych prędkości. System TGV, który stał się symbolem nowoczesności i technologicznego zaawansowania Francji, był w dużej mierze dziełem inżynierów i zakładów związanych z Alstomem. Pociągi te, osiągające prędkości komercyjne przekraczające 270–300 km/h, wymagały opracowania zupełnie nowych rozwiązań w dziedzinie napędu, aerodynamiki, układów hamulcowych oraz bezpieczeństwa.
TGV i jego kolejne generacje nie tylko zmieniły sposób podróżowania we Francji, ale stały się również wzorem dla innych krajów rozważających budowę szybkich kolei. Dzięki temu Alstom mógł oferować swoje doświadczenie i konstrukcje poza granicami macierzystego rynku, wchodząc do gry przy projektach szybkich połączeń w Hiszpanii, Włoszech, Korei Południowej i wielu innych państwach. W ślad za pociągami przychodziły kontrakty na systemy sterowania ruchem, zasilanie i utrzymanie taboru, co wzmacniało pozycję firmy jako kompleksowego dostawcy rozwiązań kolejowych.
W kolejnych latach portfolio produktów transportowych rozszerzono o nowoczesne tramwaje, lekkie pojazdy szynowe, zestawy metra oraz lokomotywy przeznaczone zarówno do przewozów pasażerskich, jak i towarowych. Szczególne znaczenie zyskała rodzina tramwajów Citadis, dostosowywanych do bardzo różnych warunków miejskich – od historycznych centrów europejskich miast po nowo budowane dzielnice w Ameryce Południowej, Afryce Północnej czy Australii. Dzięki elastyczności konstrukcji możliwe było tworzenie rozwiązań „szytych na miarę”, co podnosiło konkurencyjność firmy w przetargach na nowe systemy tramwajowe na całym świecie.
Równolegle z ekspansją w sektorze transportu toczył się rozwój działalności energetycznej. W drugiej połowie XX wieku światowe zużycie energii rosło w tempie bezprecedensowym. Dla zaspokojenia tego popytu potrzebne były zarówno nowe elektrownie konwencjonalne, jak i instalacje wykorzystujące odnawialne źródła energii. Alstom, opierając się na swoim bogatym doświadczeniu inżynierskim, uczestniczył w budowie bloków węglowych i gazowych na wszystkich kontynentach, dostarczając turbiny parowe i gazowe, generatory, systemy sterowania i wyposażenie balansujące.
W obszarze OZE znaczącą rolę odegrały projekty z zakresu energetyki wodnej. Firma brała udział w budowie i modernizacji licznych elektrowni wodnych, od niewielkich instalacji run-of-river po wielkie zapory przeznaczone do zasilania całych regionów. Technologie wodne były szczególnie ważne w krajach rozwijających się, gdzie potencjał rzek stanowił ważne źródło taniej i stabilnej energii. Alstom rozwijał również kompetencje w zakresie rozwiązań dla elektrowni wiatrowych oraz systemów przesyłu wysokich napięć, choć te obszary w kolejnych latach ulegały przekształceniom organizacyjnym i właścicielskim.
Od lat 90. XX wieku przedsiębiorstwo zaczęło w coraz większym stopniu funkcjonować jako międzynarodowy konglomerat, obecny poprzez lokalne oddziały i zakłady produkcyjne w wielu krajach. Zmieniające się realia geopolityczne – upadek żelaznej kurtyny, rozszerzanie się Unii Europejskiej, wzrost znaczenia rynków azjatyckich – tworzyły nowe możliwości, ale i wymuszały adaptację do intensywnej globalnej konkurencji. Pojawiały się też rosnące wymagania dotyczące efektywności energetycznej, redukcji emisji zanieczyszczeń czy wprowadzenia nowych standardów bezpieczeństwa w transporcie.
Konkurencyjny charakter branży doprowadził do serii przekształceń kapitałowych, w tym do prywatyzacji udziałów państwa francuskiego, sprzedaży wybranych działów oraz strategicznych aliansów z innymi potentatami przemysłowymi. Alstom musiał równoważyć rozwój działalności badawczo-rozwojowej z naciskiem na rentowność i ograniczanie kosztów. Pojawiały się również wyzwania związane z obsługą wielkich kontraktów w krajach o podwyższonym ryzyku politycznym, co w niektórych przypadkach prowadziło do napięć finansowych i sporów prawnych. Mimo to firma utrzymywała status jednego z najważniejszych dostawców technologii infrastrukturalnych na świecie.
W pierwszej dekadzie XXI wieku działalność Alstomu w sektorze energetycznym zaczęła przesuwać się w stronę bardziej wyspecjalizowanych technologii, w tym zaawansowanych turbin gazowych i rozwiązań poprawiających sprawność istniejących bloków węglowych. Istotnym kierunkiem stały się systemy wychwytywania i ograniczania emisji, takie jak odsiarczanie i odazotowanie spalin, a także technologie wspierające integrację rosnących wolumenów energii odnawialnej w sieciach przesyłowych. Z kolei w segmencie transportu nacisk kładziono na poprawę komfortu pasażerów, redukcję zużycia energii i hałasu oraz rozwój nowoczesnych systemów informatycznych do zarządzania ruchem.
W tym czasie Alstom uczestniczył w wielu prestiżowych projektach kolejowych: dostarczał pociągi dużych prędkości do różnych krajów, w tym rozwijał wersje przystosowane do jazdy pod różnymi systemami zasilania oraz do pracy w zróżnicowanych warunkach klimatycznych. Ważnym krokiem było także wejście w obszar sygnalizacji i automatyzacji ruchu, który obejmuje technologie ERTMS/ETCS, systemy CBTC dla metra oraz zintegrowane centra sterowania. Dzięki temu firma umocniła swoją pozycję nie tylko jako producent pojazdów, lecz także jako dostawca kompletnych rozwiązań dla całego ekosystemu kolejowego.
Rozwój globalnej sieci serwisowej był kolejnym filarem strategii. Utrzymanie i modernizacja taboru, przeglądy komponentów energetycznych, a także umowy serwisowe typu „full service” lub „service & maintenance” zapewniały firmie stałe źródła przychodów i długoterminowe relacje z klientami. W miarę dojrzewania rynków rozwiniętych znaczenie kontraktów serwisowych rosło, ponieważ operatorzy dążyli do optymalnego wykorzystania już istniejącego majątku infrastrukturalnego, zamiast wyłącznie budować nowe instalacje.
Restrukturyzacje, sprzedaż segmentu energetycznego i nowa era zrównoważonej mobilności
Druga dekada XXI wieku przyniosła jedno z najistotniejszych wydarzeń w historii firmy: głęboką restrukturyzację i stopniowe wycofywanie się z dużej części działalności w energetyce konwencjonalnej. W obliczu silnej konkurencji globalnej, zmiany miksu energetycznego na świecie oraz presji finansowej Alstom zdecydował się sprzedać większość aktywów energetycznych amerykańskiemu koncernowi General Electric. Decyzja ta miała ogromne konsekwencje dla struktury przedsiębiorstwa, ponieważ oznaczała koncentrację na obszarze transportu szynowego i powiązanych usług.
Proces sprzedaży poprzedziły intensywne negocjacje z organami regulacyjnymi, zwłaszcza z Komisją Europejską, obawiającą się nadmiernej koncentracji rynku turbin gazowych i parowych. Ostatecznie transakcja została zatwierdzona pod warunkiem spełnienia określonych zobowiązań, w tym zbycia części linii produktowych. Dla Alstomu oznaczało to, że historyczny filar działalności – budowa dużych elektrowni konwencjonalnych – przestał być jego podstawowym polem działania. Pozostawiono jedynie wybrane segmenty, związane głównie z rozwiązaniami dla sieci kolejowych oraz wykorzystaniem know-how w nowych obszarach.
Skoncentrowanie się na transporcie przypadło na okres, w którym wiele państw zaczęło traktować rozwój kolei i komunikacji zbiorowej jako kluczowy element polityki klimatycznej i miejskiej. Znaczące inwestycje w linie dużych prędkości, modernizację istniejących sieci, elektryfikację połączeń regionalnych oraz budowę nowych systemów metra i tramwajów tworzyły sprzyjające warunki dla firm dostarczających tabor i technologie sterowania. Alstom, pozbawiony już ciężaru złożonego segmentu energetyki konwencjonalnej, mógł skupić zasoby badawcze i inwestycyjne na rozwoju innowacyjnych rozwiązań dla zrównoważonej mobilności.
Jednym z najciekawszych kierunków stały się napędy alternatywne, przede wszystkim z wykorzystaniem ogniw wodorowych oraz baterii trakcyjnych dużej pojemności. W odpowiedzi na potrzeby regionów, w których pełna elektryfikacja linii kolejowych jest kosztowna lub trudna do realizacji, opracowano pojazdy zdolne do jazdy bez tradycyjnej trakcji napowietrznej. Przykładem jest pociąg z napędem wodorowym, w którym energia elektryczna wytwarzana jest na pokładzie w wyniku reakcji wodoru z tlenem w ogniwach paliwowych. Rozwiązanie to pozwala wyeliminować spalanie oleju napędowego, a tym samym zredukować emisje zanieczyszczeń lokalnych i CO₂.
Równocześnie intensywnie rozwijano technologie digitalizacji transportu: systemy monitorowania stanu pojazdów w czasie rzeczywistym, platformy do zarządzania flotą, narzędzia optymalizujące pracę sieci kolejowej oraz rozwiązania cyberbezpieczeństwa. Połączenie tych technologii z tradycyjnym inżynierskim zapleczem Alstomu stworzyło podstawę do oferowania zaawansowanych usług typu „Mobility as a Service”, w których przewoźnicy korzystają z pakietów obejmujących nie tylko dostawę taboru, lecz również zarządzanie danymi i wsparcie decyzyjne.
Ważnym elementem nowej strategii stały się też przejęcia i alianse w obrębie sektora kolejowego. Kluczowe było przejęcie działu kolejowego Bombardier Transportation, które znacznie powiększyło skalę działania Alstomu, rozbudowało portfolio produktów i zwiększyło obecność firmy na rynkach Ameryki Północnej oraz Europy Środkowo-Wschodniej. Integracja tej działalności wymagała synchronizacji standardów projektowych, procesów produkcyjnych i łańcuchów dostaw, jednak w długim horyzoncie czasowym umocniła pozycję przedsiębiorstwa jako jednego z dwóch–trzech globalnych liderów branży taboru szynowego.
Połączenie doświadczenia Bombardiera i Alstomu zaowocowało szeroką rodziną pojazdów: od pociągów regionalnych i podmiejskich, przez składy metra i tramwaje, aż po nowe generacje pociągów dużych prędkości. W konsekwencji firma mogła proponować klientom rozwiązywania dopasowane do lokalnych warunków – różne wymagania dotyczące rozstawu torów, profilu napięcia zasilania, klimatu czy gęstości ruchu – jednocześnie korzystając z efektów skali i unifikacji kluczowych podzespołów. Zwiększona obecność w Polsce, Czechach, Niemczech, Kanadzie czy Indiach wzmocniła globalny łańcuch dostaw i umożliwiła przenoszenie know-how pomiędzy poszczególnymi zakładami.
Obecnie szczególne znaczenie mają działania związane z dekarbonizacją transportu, a Alstom prezentuje się jako partner wspierający realizację celów klimatycznych. Ważną rolę odgrywają tu pociągi elektryczne nowej generacji, zoptymalizowane pod kątem mniejszej masy, odzysku energii podczas hamowania oraz możliwości pracy w trybie hybrydowym – np. z bateriami lub modułami wodorowymi. Inwestuje się także w modernizację istniejących flot, zastępowanie starszych silników trakcyjnych nowocześniejszymi jednostkami oraz instalację systemów, które zwiększają efektywność energetyczną i poprawiają komfort podróży.
Istotny jest również rozwój systemów sterowania, które umożliwiają zwiększenie przepustowości linii bez konieczności budowy nowych torów. Wykorzystanie zaawansowanych algorytmów planowania ruchu, automatyzacja prowadzenia pociągów oraz precyzyjne zarządzanie rozkładami pozwalają na obsłużenie większej liczby połączeń, co sprzyja przenoszeniu ruchu z dróg na kolej. Alstom uczestniczy w licznych projektach wdrażania nowoczesnych systemów ERTMS i CBTC, pomagając operatorom w przejściu od tradycyjnych systemów sygnalizacji do w pełni cyfrowych rozwiązań.
Nie można pominąć również aspektu społecznego i gospodarczego funkcjonowania firmy. Rozbudowana sieć zakładów produkcyjnych, centrów inżynieryjnych i biur projektowych oznacza tysiące miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych specjalistów na całym świecie. Programy szkoleniowe, współpraca z uczelniami technicznymi oraz zaangażowanie w rozwój lokalnych ekosystemów przemysłowych sprawiają, że Alstom przyczynia się do transferu technologii i wzrostu kompetencji w krajach, w których działa. Jednocześnie przedsiębiorstwo musi mierzyć się z oczekiwaniami społecznymi dotyczącymi przejrzystości, etyki biznesu oraz odpowiedzialności za środowisko naturalne.
W historii Alstomu szczególne miejsce zajmują także inwestycje i projekty realizowane w Europie Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce. Zakłady produkcyjne w regionie uczestniczyły w wytwarzaniu elementów taboru dla linii dużych prędkości, pociągów regionalnych, tramwajów oraz komponentów dla systemów sterowania. W ten sposób kraje tej części kontynentu stały się nie tylko odbiorcami nowoczesnych rozwiązań, lecz także współtwórcami produktów eksportowanych na inne rynki. To przykład, jak globalny koncern może integrować lokalne łańcuchy wartości z globalną strategią rozwoju.
Współczesna rola firmy opiera się na połączeniu kilku kluczowych elementów: doświadczenia w budowie zaawansowanych technologicznie pojazdów szynowych, kompetencji w zakresie cyfryzacji i automatyzacji transportu, rosnącego zaangażowania w napędy alternatywne oraz globalnej sieci serwisowej. Kierunek rozwoju wyznaczają zarówno polityki publiczne – nacisk na redukcję emisji i rozwój kolei – jak i oczekiwania pasażerów, którzy chcą podróżować szybko, wygodnie i bezpiecznie. W tym kontekście Alstom kontynuuje swoje ponadstuletnie dziedzictwo, adaptując je do wymogów XXI wieku.
