Historia firmy Bayer to wielowątkowa opowieść o rozwoju nauki, przemianach gospodarczych i dramatycznych uwikłaniach w politykę XX wieku. Od niewielkiej farbiarni w regionie nadreńskim po jednego z globalnych liderów przemysłu farmaceutycznego i chemicznego – dzieje tego przedsiębiorstwa stanowią zwierciadło zmian technologicznych, społecznych i etycznych, jakie zaszły na przestrzeni ponad 160 lat. Bayer budował swoją pozycję dzięki innowacjom w chemii barwników, produkcji aspiryny, rozwojowi nowoczesnych leków oraz środków ochrony roślin, ale także musiał mierzyć się z dziedzictwem uwikłania w machinę wojenną, kartel IG Farben oraz odpowiedzialnością za wykorzystanie pracy przymusowej. Zrozumienie historii firmy wymaga spojrzenia na nią nie tylko jako na producenta leków i chemikaliów, lecz jako na ważnego aktora w procesie uprzemysłowienia Niemiec, globalizacji rynków i kształtowania współczesnej biotechnologii.
Początki Bayera – barwniki, rewolucja przemysłowa i narodziny marki
Korzenie Bayera sięgają połowy XIX wieku, okresu intensywnej industrializacji Europy i narodzin nowoczesnego przemysłu chemicznego. W 1863 roku w Barmen (dziś część Wuppertalu) przedsiębiorca Friedrich Bayer i farbiarz Johann Friedrich Weskott założyli firmę pod nazwą Friedr. Bayer & Co. Jej pierwotnym obszarem działalności była produkcja barwników syntetycznych na bazie smoły pogazowej, będących odpowiedzią na dynamicznie rosnące zapotrzebowanie przemysłu tekstylnego. Rozwój technik barwienia tkanin – szczególnie bawełny – czynił z barwników towar strategiczny, a nowe metody chemiczne pozwalały uzyskać kolory trwalsze i bardziej intensywne niż tradycyjne barwniki naturalne.
W tym okresie Niemcy zaczynały wysuwać się na prowadzenie w chemii, rywalizując z Wielką Brytanią i Francją. Bayer już od początku inwestował w zaplecze badawcze, dostrzegając, że przewaga konkurencyjna będzie wynikać z innowacji, a nie jedynie z produkcji na masową skalę. Kolejne barwniki anilinowe, jak malachitowa zieleń czy nowe odmiany błękitów i czerwieni, otwierały firmie drogę na rynki międzynarodowe. Wkrótce przedsiębiorstwo zaczęło rozwijać sieć przedstawicielstw za granicą, zwłaszcza w krajach z rozwiniętym przemyłem włókienniczym.
Pod koniec XIX wieku firma przeniosła swoją główną siedzibę do Leverkusen, położonego wzdłuż Renu. Dostęp do infrastruktury transportowej, pobliskich zakładów przemysłowych i źródeł surowców sprzyjał dalszej ekspansji. Z czasem Leverkusen stał się nie tylko centrum produkcyjnym, lecz także jednym z najważniejszych ośrodków badań chemicznych w Niemczech. Bayer łączył działalność przemysłową z budową laboratoriów, w których pracowali wysoko wykwalifikowani chemicy i farmaceuci, tworzący podwaliny nowych specjalności w obrębie chemii organicznej i medycznej.
Ważnym etapem w rozwoju firmy była decyzja o wejściu w obszar substancji o działaniu biologicznym. W drugiej połowie XIX wieku zaczęły postępować badania nad związkami chemicznymi mogącymi wpływać na organizm człowieka – zarówno jako środki lecznicze, jak i potencjalnie toksyczne. Przemysł barwników dostarczał wielu nowych substancji, którym lekarze przypisywali działanie przeciwbakteryjne lub przeciwpasożytnicze. Na tej stycznej chemii i medycyny ukształtowała się droga, którą Bayer miał podążać przez kolejne dekady.
Równocześnie firma konsekwentnie budowała swój znak towarowy. Nazwa Bayer i charakterystyczny krzyż z literami BAYER w pionowym i poziomym ramieniu stopniowo stawały się rozpoznawalne na całym świecie. Marka zaczęła funkcjonować nie tylko jako nazwa przedsiębiorstwa, ale jako symbol jakości i nowoczesnej technologii chemicznej. Ta świadomość siły znaku firmowego będzie później miała dla Bayera kluczowe znaczenie, zwłaszcza w obliczu wojen i sporów patentowych.
Od chemii barwników do farmacji – aspiryna, heroina i nowy model badań
Przejście od przemysłu barwników do farmacji stanowi jeden z najważniejszych zwrotów w historii Bayera. Pod koniec XIX wieku w laboratoriach firmy zaczęto systematycznie badać pochodne związków aromatycznych i ich potencjał jako substancji czynnych w lecznictwie. Powstawał nowy model przemysłu: zorientowanego już nie tylko na produkcję masową, ale na tworzenie konkretnych, opatentowanych leków o zdefiniowanym działaniu i kontroli jakości.
Ikonicznym momentem był rok 1897, kiedy to chemik Felix Hoffmann w laboratoriach Bayera otrzymał stabilną i stosunkowo dobrze tolerowaną przez organizm postać kwasu acetylosalicylowego. Substancja ta, sprzedawana od 1899 roku pod nazwą aspiryna, szybko stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych produktów farmaceutycznych w dziejach. Aspiryna działała przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie, a dzięki formie tabletki była wygodna w użyciu, co przyczyniło się do jej masowej popularyzacji.
Bayer stworzył w ten sposób model leku globalnego: opatentowanego, produkowanego na wielką skalę i sprzedawanego na licznych rynkach przy jednoczesnej intensywnej kampanii promocyjnej. Aspiryna stała się symbolem nowoczesnej medycyny opartej na chemii, a jednocześnie jednym z filarów finansowych firmy. Co istotne, nazwa Aspirin w wielu krajach długo pozostawała zastrzeżonym znakiem towarowym, wzmacniającym pozycję Bayera. Dopiero później, na skutek wojen i konfiskat majątku, w części państw nazwa przeszła do domeny publicznej i zaczęła być używana jako nazwa zwyczajowa substancji czynnej.
Równolegle w tym samym laboratorium Hoffmann i jego współpracownicy badali inne pochodne, w tym diacetylomorfinę – związek nazwany handlowo heroiną. W momencie wprowadzenia na rynek na przełomie XIX i XX wieku heroina była reklamowana jako lek przeciwkaszlowy i środek mniej uzależniający niż morfina. W krótkim czasie okazało się jednak, że ma ogromny potencjał uzależniający i jest niebezpieczna, co doprowadziło do rosnącej krytyki i ostatecznie zakazu jej stosowania jako leku w wielu krajach. Epizod heroiny pokazuje zarówno dynamikę innowacji w tamtym okresie, jak i ograniczenia ówczesnej wiedzy o konsekwencjach długotrwałego użycia nowych substancji.
W pierwszych dekadach XX wieku Bayer rozwijał portfolio leków w obszarach chorób zakaźnych, chorób układu krążenia oraz środków znieczulających. Powstawały laboratoria wyspecjalizowane w badaniach nad związkami przeciwbakteryjnymi, co w przyszłości doprowadziło do opracowania pierwszych sulfonamidów. Firma inwestowała także w standaryzację produkcji, kontrolę czystości i wprowadzanie jednolitych dawek, co stanowiło ważny krok w profesjonalizacji farmakologii.
Strategia Bayera polegała na ścisłym powiązaniu badań naukowych z produkcją oraz silnej ochronie patentowej. Współpraca z uniwersytetami, zatrudnianie wybitnych chemików i farmaceutów oraz budowa własnej sieci laboratoriów badawczo-rozwojowych pozwoliły firmie stać się jednym z filarów niemieckiej potęgi chemicznej, obok przedsiębiorstw, które później zostaną z nią połączone w ramach koncernu IG Farben.
Bayer w cieniu wojen światowych i kartelu IG Farben
XX wiek przyniósł firmie Bayer zarówno okresy dynamicznego rozwoju, jak i głębokie moralne oraz strukturalne kryzysy. W czasie I wojny światowej przemysł chemiczny Niemiec, w tym Bayer, został w dużej mierze podporządkowany wysiłkowi zbrojeniowemu. Produkcja barwników i leków ustąpiła miejsca wytwarzaniu surowców strategicznych, w tym kwasów i prekursorów do produkcji materiałów wybuchowych oraz gazów bojowych. Chociaż Bayer nie był jedynym podmiotem zaangażowanym w takie działania, jego infrastruktura i know-how stały się ważnym elementem wojennej machiny chemicznej.
Po klęsce Niemiec w 1918 roku i nałożeniu reparacji wojennych przedsiębiorstwo stanęło przed poważnymi wyzwaniami ekonomicznymi. Konfiskata zagranicznych aktywów, utrata części znaków towarowych – w tym ochrony nazwy Aspirin w niektórych krajach – a także ograniczenia nałożone na niemiecki przemysł ciężki i chemiczny stworzyły trudne warunki do działania. W tej sytuacji duże firmy chemiczne zaczęły poszukiwać nowych form współpracy i integracji, aby zachować konkurencyjność na rynkach światowych.
W 1925 roku Bayer stał się jednym z trzonów nowo powołanego koncernu IG Farben, obok takich przedsiębiorstw jak BASF, Hoechst czy Agfa. IG Farben został zaprojektowany jako ogromny kartel, łączący produkcję barwników, leków, nawozów, tworzyw sztucznych i innych produktów chemicznych w jedną strukturę zarządczą i finansową. Formalnie Bayer przestał wówczas istnieć jako niezależna spółka, ale nazwa była nadal używana jako marka przy wybranych produktach, zwłaszcza farmaceutycznych.
Okres istnienia IG Farben był naznaczony zarówno intensywnym rozwojem naukowo-technicznym, jak i coraz głębszym uwikłaniem w politykę III Rzeszy. Koncern stał się jednym z filarów niemieckiego przemysłu zbrojeniowego, inwestując w fabryki syntetycznej benzyny, kauczuku oraz w zakłady związane z kompleksami obozowymi. Część spółek zależnych IG Farben – w tym te powiązane z dawnym Bayerem – brała udział w wykorzystywaniu pracy przymusowej więźniów obozów koncentracyjnych do budowy i obsługi zakładów chemicznych, w szczególności w Monowicach (Auschwitz III).
Choć poszczególne jednostki organizacyjne miały zróżnicowany zakres odpowiedzialności, całość koncernu została po II wojnie światowej uznana za istotnego uczestnika gospodarki nazistowskiej. Procesy norymberskie przeciwko kierownictwu IG Farben ujawniły skalę współpracy przemysłu chemicznego z reżimem, w tym udział w zbrodniach wojennych i zbrodniach przeciwko ludzkości. Dla późniejszej historii Bayera znaczące było to, że jego powojenne odrodzenie dokonywało się w cieniu tego dziedzictwa, wymagając zarówno restrukturyzacji, jak i stopniowego mierzenia się z odpowiedzialnością za przeszłość.
Po zakończeniu wojny alianci zdecydowali o demontażu IG Farben jako struktury naczelnej. Majątki koncernu zostały rozparcelowane, część zakładów skonfiskowana lub poddana kontroli. W zachodnich strefach okupacyjnych zdecydowano o utworzeniu z dawnych segmentów IG Farben niezależnych spółek. Na tej podstawie w 1951 roku powstała na nowo spółka Bayer AG z siedzibą w Leverkusen, nawiązująca do przedwojennej tradycji firmy, ale formalnie będąca nowym podmiotem prawnym, poddaną procesowi denazyfikacji i kontroli międzynarodowej.
Odbudowa po II wojnie światowej i wejście w erę nowoczesnej farmacji
Powojenna odbudowa Bayera przebiegała w warunkach głębokiej transformacji politycznej i gospodarczej Niemiec Zachodnich. Firma musiała odtworzyć sieci handlowe, odzyskać zaufanie partnerów zagranicznych i dostosować się do nowego ładu międzynarodowego. Jednocześnie okres powojenny oznaczał dla farmacji i chemii wejście w erę badań molekularnych, antybiotyków, hormonów i coraz bardziej wyspecjalizowanych terapii.
Bayer, korzystając z istniejącego zaplecza badawczego, skoncentrował się na rozwoju nowych leków na choroby zakaźne, kardiologiczne i metaboliczne. Jednym z kluczowych obszarów stały się sulfonamidy i antybiotyki, które zrewolucjonizowały leczenie infekcji bakteryjnych. W tym okresie firma rozwijała także leki kardiologiczne, wspierające walkę z zawałami serca i nadciśnieniem, które stawały się głównymi przyczynami zgonów w coraz bardziej zindustrializowanych społeczeństwach.
Równolegle Bayer rozbudowywał segment chemii przemysłowej i tworzyw sztucznych. Rozwój poliuretanów oraz tworzyw do zastosowań inżynieryjnych i konsumenckich wpisywał się w dynamiczny wzrost gospodarki powojennej Europy Zachodniej. Produkty firmy trafiały zarówno do przemysłu motoryzacyjnego, budowlanego, jak i do branży dóbr konsumpcyjnych, takich jak meble, odzież czy sprzęt sportowy.
W latach 50. i 60. Bayer budował swoją pozycję jako globalna korporacja, zakładając spółki zależne i zakłady produkcyjne w Ameryce Łacińskiej, Ameryce Północnej, Azji oraz innych częściach świata. Aspiryna powróciła na wiele rynków jako kluczowy produkt, tym razem w nowym kontekście: badań nad jej działaniem przeciwzakrzepowym, co z czasem doprowadziło do stosowania jej w prewencji zawałów serca i udarów mózgu. Wzmacniało to obraz Bayera jako producenta leków stosowanych w długotrwałej profilaktyce chorób cywilizacyjnych.
Transformacja firmy obejmowała również stopniowe mierzenie się z dziedzictwem IG Farben. W kolejnych dekadach pojawiały się dyskusje na temat odpowiedzialności moralnej i ewentualnych zobowiązań wobec ofiar pracy przymusowej. Bayer, podobnie jak inne przedsiębiorstwa wywodzące się z koncernu, uczestniczył w tworzeniu funduszy odszkodowawczych oraz inicjatyw upamiętniających ofiary nazizmu. Te działania, choć często postrzegane jako spóźnione, stanowiły element procesu budowy wizerunku odpowiedzialnego aktora na arenie międzynarodowej.
Lata 70. i 80. XX wieku to okres rosnącego znaczenia badań biochemicznych, inżynierii genetycznej i immunologii. Bayer inwestował w rozwój nowoczesnych laboratoriów oraz w partnerstwa naukowe, rozumiejąc, że przyszłość farmacji leży w precyzyjnym oddziaływaniu na konkretne szlaki molekularne w organizmie. W efekcie w portfolio firmy pojawiały się kolejne leki o wysokiej specjalizacji, adresowane do pacjentów z chorobami nowotworowymi, autoimmunologicznymi czy kardiologicznymi.
Rozwój chemii rolnej, biotechnologii i restrukturyzacje korporacyjne
Obok farmacji i chemii przemysłowej, jednym z kluczowych pól działalności Bayera stała się chemia rolna, a z czasem również zaawansowane technologie w rolnictwie. Od połowy XX wieku firma opracowywała herbicydy, insektycydy i fungicydy, które miały wspierać rolników w zwiększaniu plonów i ochronie upraw przed szkodnikami. W kontekście rosnącej populacji świata oraz potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego produkty tego typu cieszyły się ogromnym popytem.
Jednocześnie narastały kontrowersje wokół skutków stosowania intensywnych środków ochrony roślin dla środowiska naturalnego, zdrowia ludzi oraz bioróżnorodności. Bayer, podobnie jak inne globalne koncerny chemiczne, musiał odpowiadać na pytania o toksyczność niektórych substancji, wpływ na owady zapylające i zanieczyszczenie gleb oraz wód. Rozwój regulacji unijnych i światowych w zakresie rejestracji i oceny bezpieczeństwa chemikaliów stopniowo zaostrzał wymagania wobec producentów, wymuszając inwestycje w bardziej selektywne, mniej obciążające środowisko rozwiązania.
Lata 90. XX wieku i początek XXI wieku przyniosły Bayerowi szereg reorganizacji wewnętrznych i strategicznych decyzji dotyczących struktury korporacyjnej. Firma zaczęła wyodrębniać poszczególne segmenty – farmację, materiały wysokowydajne oraz rolnictwo – aby zwiększyć przejrzystość działalności i skoncentrować się na najbardziej perspektywicznych obszarach. Powołano wyspecjalizowane spółki, takie jak Bayer CropScience, koncentrujące się na rolnictwie, czy Bayer MaterialScience, odpowiedzialne za tworzywa sztuczne i materiały dla przemysłu.
Znaczącym krokiem było stopniowe przesuwanie środka ciężkości z klasycznej chemii przemysłowej w kierunku biotechnologii i farmacji opartej na badaniach nad genomem, komórkami i biologicznymi mechanizmami chorób. Bayer angażował się w rozwój terapii celowanych, leków na choroby rzadkie, onkologii oraz kardiologii, stanowiących obszary o wysokim zapotrzebowaniu medycznym i naukowym. Jednym ze strategicznych kierunków stała się również diagnostyka – zarówno laboratoryjna, jak i obrazowa – która w połączeniu z lekami miała umożliwiać bardziej precyzyjne leczenie.
W obszarze chemii materiałowej Bayer wniósł istotny wkład w rozwój poliwęglanów, poliuretanów i innych zaawansowanych tworzyw, wykorzystywanych w motoryzacji, elektronice, budownictwie czy sporcie. Z czasem segment ten został jednak wydzielony jako osobna spółka Covestro, co odzwierciedlało dążenie Bayera do skoncentrowania się na obszarach blisko związanych ze zdrowiem i rolnictwem, a mniej na szeroko rozumianej chemii przemysłowej.
Przejęcia, globalizacja i kontrowersje współczesności
Na przełomie XX i XXI wieku Bayer jeszcze silniej wszedł w logikę globalnych fuzji i przejęć, charakterystycznych dla sektora farmaceutyczno-chemicznego. Firma dokonywała transakcji, które miały wzmocnić jej pozycję w kluczowych segmentach, poszerzyć portfolio produktów oraz uzyskać dostęp do nowych technologii. Jednym z najbardziej znanych przejęć było nabycie działu farmaceutycznego Schering AG, dzięki czemu Bayer znacząco umocnił się w obszarze ginekologii, radiologii i terapii specjalistycznych.
Jeszcze większe konsekwencje przyniosła decyzja o przejęciu amerykańskiej firmy Monsanto, jednego z największych światowych producentów nasion modyfikowanych genetycznie i herbicydów, w tym preparatu opartego na glifosacie. Transakcja ta, sfinalizowana po latach negocjacji i uzyskiwania zgód regulatorów, uczyniła z Bayera jednego z głównych graczy w globalnym sektorze agrochemicznym i biotechnologii rolniczej. Jednocześnie na przedsiębiorstwo spadło dziedzictwo sporów prawnych i społecznych związanych z produktami Monsanto.
W szczególności chodziło o liczne pozwy dotyczące rzekomego związku glifosatu z nowotworami u użytkowników środków chwastobójczych zawierających tę substancję. W Stanach Zjednoczonych przyznawano wysokie odszkodowania powodom, co wywołało falę dyskusji na temat bezpieczeństwa glifosatu, złożoności badań toksykologicznych oraz sposobów regulowania pestycydów. Bayer, broniąc się, powoływał się na opinie wielu agencji regulacyjnych, które nie uznawały glifosatu za kancerogen przy prawidłowym stosowaniu. Mimo to spory prawne i presja opinii publicznej wymusiły na firmie ogromne rezerwy finansowe na potencjalne ugody, a także zainicjowały dyskusję o przyszłości tego typu substancji w rolnictwie.
Równocześnie Bayer próbował rozwijać wizerunek przedsiębiorstwa odpowiedzialnego społecznie, deklarując zaangażowanie w zrównoważone rolnictwo, ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, ochronę bioróżnorodności oraz poprawę dostępu do leków w krajach o niskich dochodach. Firma ogłaszała cele redukcji śladu węglowego, inwestycje w cyfrowe technologie rolnicze oraz programy wspierające małych rolników w rozwijających się regionach świata. Te deklaracje spotykały się zarówno z uznaniem, jak i krytyką ze strony organizacji pozarządowych, domagających się większej przejrzystości i konkretnych działań.
W obszarze farmacji Bayer koncentrował się na zaawansowanych terapiach w dziedzinach takich jak kardiologia, onkologia, hematologia i choroby rzadkie. Wprowadzanie nowych leków wiązało się z intensywnymi badaniami klinicznymi oraz współpracą z instytucjami naukowymi na całym świecie. Firma rozwijała produkty biologiczne i biotechnologiczne, w tym przeciwciała monoklonalne, oraz badała potencjał terapii genowych. Jednocześnie musiała mierzyć się z wygaśnięciem patentów na niektóre kluczowe leki, co otwierało rynek dla konkurencji w postaci leków generycznych i biopodobnych.
Globalizacja działalności oznaczała także większą ekspozycję na zróżnicowane otoczenia regulacyjne i społeczne. Bayer funkcjonował w krajach o odmiennych systemach ochrony zdrowia, regulacjach cenowych i standardach rejestracji leków, co wymagało dostosowań strategii marketingowych i cenowych. Firma angażowała się w partnerstwa publiczno-prywatne, programy badawcze z udziałem uniwersytetów i instytucji rządowych, a także inicjatywy mające na celu przyspieszenie opracowywania terapii na choroby dotychczas zaniedbane.
Bayer jako zwierciadło przemian nauki, etyki i przemysłu
Historia Bayera odzwierciedla ewolucję współczesnej nauki i przemysłu w ich najlepszych i najtrudniejszych aspektach. Od chemii barwników, która umożliwiła rozwój nowoczesnego przemysłu tekstylnego, poprzez odkrycie aspiryny i rozkwit farmacji przemysłowej, aż po zaangażowanie w złożone technologie biologiczne i rolnicze – firma była nieustannie obecna w centrum przemian gospodarczych i technologicznych. Jej dzieje ilustrują, jak ścisło badania laboratoryjne są powiązane z globalną gospodarką, polityką oraz życiem codziennym milionów ludzi.
Symbolem tej drogi pozostaje aspiryna – produkt, który z leku przeciwbólowego stał się ikoną medycyny opartej na badaniach klinicznych i zrozumieniu mechanizmów działania na poziomie molekularnym. Aspiryna była jednym z pierwszych przykładów leku, którego mechanizm – hamowanie syntezy prostaglandyn – został szczegółowo wyjaśniony w kontekście biochemii, a wiedza ta z czasem umożliwiła projektowanie innych substancji o bardziej ukierunkowanym działaniu. Bayer, jako właściciel tej marki przez większą część swojej historii, wykorzystał ją do budowy reputacji innowatora i dostawcy skutecznych terapii.
Jednak historia firmy to również przypomnienie o ciemnych stronach związku nauki i przemysłu z polityką totalitarną. Udział w strukturach IG Farben, korzystanie z pracy przymusowej w czasie II wojny światowej i późniejsze długotrwałe milczenie na temat tych wydarzeń stanowią ważny aspekt biografii przedsiębiorstwa. Stopniowe ujawnianie dokumentów, badania historyków i debaty publiczne zmusiły Bayera do podjęcia działań na rzecz upamiętnienia ofiar oraz partycypacji w programach odszkodowawczych. Ten wymiar historii podkreśla, że rozwój technologiczny i ekonomiczny bez refleksji etycznej może prowadzić do dramatycznych nadużyć.
Przemiany w ostatnich dekadach pokazują z kolei, jak silnym wyzwaniem jest prowadzenie działalności w obszarach tak wrażliwych jak ochrona zdrowia i produkcja żywności, gdzie każda decyzja technologiczna ma konsekwencje dla ludzi, zwierząt i środowiska. Spory wokół GMO, pestycydów, cen leków czy dostępu do terapii przypominają, że korporacje farmaceutyczno-chemiczne nie pełnią jedynie roli dostawców produktów, lecz są kluczowymi aktorami w kształtowaniu polityk zdrowotnych i rolniczych.
Bayer, jako jedna z największych firm tego sektora, musi na co dzień balansować między presją inwestorów oczekujących zysków, wymaganiami regulatorów, postępem technologicznym a rosnącą świadomością społeczną w kwestiach etyki i ekologii. Jego historia pokazuje, że sukces ekonomiczny i naukowy może być trwały tylko wtedy, gdy towarzyszy mu gotowość do krytycznego spojrzenia na własne działania, odpowiedzialne zarządzanie ryzykiem oraz włączanie perspektywy pacjentów, rolników i społeczności lokalnych w proces podejmowania decyzji.
Dzieje Bayera – od skromnej farbiarni w Barmen po globalnego giganta farmaceutyczno-rolniczego – są zatem nie tylko historią jednej korporacji, ale opowieścią o narodzinach i przeobrażeniach nowoczesnego przemysłu chemicznego i farmaceutycznego. Ukazują, jak ściśle splatają się ze sobą wynalazki laboratoryjne, regulacje państwowe, konflikty zbrojne, ruchy społeczne i globalne rynki kapitałowe. To właśnie w takim wielowymiarowym kontekście można najlepiej zrozumieć rolę, jaką Bayer odegrał i nadal odgrywa w kształtowaniu współczesnej cywilizacji technicznej.
