Postać Wernera von Siemensa należy do najważniejszych w dziejach rozwoju nauk technicznych oraz przemysłu elektrycznego XIX wieku. Jego życie to przykład drogi od prowincjonalnego pruskiego oficera artylerii do jednego z najważniejszych przedsiębiorców i wynalazców ery elektryczności. Siemens odegrał kluczową rolę w przekształceniu elektryczności z ciekawostki laboratoryjnej w podstawę nowoczesnej gospodarki. Wniósł istotny wkład zarówno do rozwoju telegrafii, jak i maszyn elektrycznych, a jednocześnie potrafił zbudować przedsiębiorstwo, które z czasem stało się jednym z filarów globalnej rewolucji przemysłowej. Historia jego życia to połączenie ciekawości naukowej, inżynierskiej pomysłowości oraz umiejętności organizacyjnych i handlowych, rzadko spotykanych w jednej osobie.
Rodzina, młodość i pierwsze fascynacje techniką
Werner von Siemens urodził się 13 grudnia 1816 roku w małej miejscowości Lenthe niedaleko Hanoweru, wówczas w Królestwie Hanoweru, będącym jednym z państw składowych obszaru niemieckiego. Pochodził z licznej rodziny – jego rodzicami byli Christian Ferdinand Siemens i Eleonore Deichmann. Rodzina nie należała do zamożnych, jednak odznaczała się silnym naciskiem na wykształcenie i samodzielność. Ten skromny, lecz intelektualnie pobudzający dom rodzinny odcisnął wyraźne piętno na charakterze przyszłego wynalazcy.
Werner od dzieciństwa wykazywał żywe zainteresowanie zjawiskami przyrodniczymi, mechaniką i matematyką. Choć możliwości edukacyjne były ograniczone, młody Siemens szybko nauczył się wykorzystywać dostępne środki w sposób twórczy. Domowe doświadczenia, rozbieranie i naprawa różnych urządzeń oraz intensywna lektura książek technicznych ukształtowały jego późniejszą postawę badawczą. Należał do pokolenia, które dorastało w epoce po pierwszej rewolucji przemysłowej, kiedy w parze z romantyczną wrażliwością szła fascynacja siłą maszyn i potęgą nauki.
Rodzina Siemensów miała ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju Wernera. Kilku jego braci – m.in. Carl Siemens i Wilhelm Siemens – również odegrało doniosłą rolę w rozwoju przedsięwzięć przemysłowych związanych z elektrycznością. Współpraca rodzinna stała się jednym z filarów późniejszej organizacji firmy, która działała nie tylko w Prusach, ale także w Wielkiej Brytanii i w Rosji. W ten sposób historia Wernera spleciona jest nierozerwalnie z historią całego rodu Siemensów, który w XIX wieku stopniowo wyrastał na jeden z najważniejszych rodów przemysłowych Europy.
Ze względu na ograniczone fundusze rodzina nie mogła sfinansować Wernerowi drogi akademickiej w klasycznym rozumieniu, jednak jego zdolności sprawiły, że wybrał ścieżkę, która łączyła naukę z praktyką – służbę w wojskach inżynieryjno–artyleryjnych. W państwach niemieckich w pierwszej połowie XIX wieku tego rodzaju kariera była często jedyną szansą zdolnych, lecz niezamożnych młodych ludzi na kontakt z nowoczesną techniką, laboratoriami i instytucjami szkoleniowymi.
W 1834 roku Siemens wstąpił do pruskiej armii, trafiając do korpusu artylerii. Z perspektywy historii techniki był to jeden z najważniejszych zwrotów w jego życiu. W ramach służby wojskowej miał dostęp do laboratoriów, warsztatów i kursów specjalistycznych, co pozwalało rozwijać nie tylko umiejętności wojskowe, ale przede wszystkim inżynierskie. Studiował matematykę, fizykę oraz balistykę, jednocześnie obserwując, jak nauka może bezpośrednio wpływać na praktykę – w tym wypadku na skuteczność artylerii.
Już w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku zainteresowanie Siemensa coraz mocniej przesuwało się od klasycznej artylerii w stronę nowych zjawisk fizycznych, przede wszystkim elektryczności i magnetyzmu. W tym czasie elektrotechnika dopiero się rodziła; znano podstawowe zjawiska związane z prądem, potrafiono konstruować proste ogniwa galwaniczne, eksperymentowano z telegrafią, jednak brakowało jeszcze spójnej wiedzy oraz praktycznych rozwiązań przemysłowych. To właśnie w tę przestrzeń wkroczył młody oficer, który dzięki solidnemu przygotowaniu matematyczno–fizycznemu i zdolnościom praktycznym potrafił przekuć wiedzę naukową na urządzenia, nadające się do zastosowania w realnym świecie.
Początki działalności wynalazczej i narodziny przedsiębiorstwa Siemens & Halske
W latach czterdziestych XIX wieku Werner von Siemens rozpoczął własne prace badawczo–techniczne nad wykorzystaniem elektryczności w telegrafii. Szczególnie interesowała go możliwość zwiększenia niezawodności przekazywania sygnałów na dużą odległość oraz ograniczenia kosztów budowy linii telegraficznych. W 1842 roku, podczas pełnienia służby wojskowej, skonstruował pierwszy telegraf wskazówkowy wykorzystujący elektromagnesy. Urządzenie to, choć jeszcze niedoskonałe, wskazywało na charakterystyczny dla Siemensa sposób myślenia: łączenie zasad fizyki z dążeniem do uzyskania maksymalnej praktycznej przydatności.
Przełomem w jego karierze okazał się rok 1847, kiedy w Berlinie założył wraz z mechanikiem Johannem Georgiem Halskem firmę telekomunikacyjną pod nazwą Siemens & Halske. Był to początek przedsiębiorstwa, które w ciągu kilkudziesięciu lat stanie się jednym z filarów nowoczesnej elektroprzemysłowej Europy. Siemens wnosił do spółki wiedzę teoretyczną, pomysłowość i kontakty, natomiast Halske był świetnym rzemieślnikiem i konstruktorem precyzyjnych mechanizmów, potrafiącym przekuć idee na działające prototypy i seryjne konstrukcje.
Jednym z pierwszych dużych sukcesów przedsiębiorstwa był telegraf wskazówkowy Siemensa & Halskego, wykorzystujący elektromagnesy do poruszania wskazówki po tarczy z literami alfabetu. Rozwiązanie to odróżniało się od rozmaitych systemów kropek i kresek, takich jak alfabet Morse’a, ponieważ dawało możliwość bezpośredniego odczytu litery przez operatora. Procedura przekazywania informacji była w ten sposób bardziej intuicyjna, co ograniczało wymagania wobec przeszkolenia personelu.
Równolegle Siemens pracował nad ulepszeniem linii telegraficznych. Jednym z jego najważniejszych osiągnięć z tego okresu było opracowanie techniki izolowania przewodów za pomocą gutaperki – naturalnego tworzywa pochodzenia roślinnego, które okazało się znakomitym izolatorem w środowisku wilgotnym. Zastosowanie gutaperki do powlekania przewodów umożliwiło budowę podziemnych, a później podmorskich kabli telegraficznych. Mimo że nie był jedynym inżynierem pracującym nad takim rozwiązaniem, jego wkład w dopracowanie technologii i wdrożenie jej na szeroką skalę był bardzo istotny.
Wkrótce po założeniu firmy Siemens & Halske zaczęła zdobywać duże kontrakty. Jednym z nich była budowa linii telegraficznej między Berlinem a Frankfurtem nad Menem, która ruszyła w końcu lat czterdziestych. Przedsięwzięcie to stało się pokazem możliwości młodej spółki – wykazywało nie tylko sprawność techniczną, lecz także zdolności organizacyjne i umiejętność współpracy z administracją państwową. W kolejnych latach Siemens & Halske stała się jednym z głównych wykonawców pruskiej i później niemieckiej sieci telegraficznej.
Kluczową cechą stylu pracy Wernera von Siemensa było połączenie działalności badawczej z praktycznym biznesem. Nie był on naukowcem–teoretykiem w ścisłym sensie; raczej można go określić mianem inżyniera–wynalazcy, który rozumiał podstawowe prawa fizyki i potrafił przekuć je na urządzenia, przynoszące korzyści gospodarcze. Firma Siemens & Halske od początku istnienia dysponowała własnymi warsztatami, laboratoriami i konstruktorami, co pozwalało na szybkie wprowadzanie innowacji. To właśnie tam rodziły się prototypy telegrafów, późniejszych prądnic, silników i innych maszyn elektrycznych, które zmieniały oblicze przemysłu.
W latach pięćdziesiątych XIX wieku przedsiębiorstwo zaczęło intensywnie rozwijać działalność zagraniczną. Brat Wernera, Carl Siemens, założył przedstawicielstwo w Rosji, co doprowadziło do zdobycia gigantycznego kontraktu: budowy długiej linii telegraficznej łączącej Europę z Azją, biegnącej wzdłuż tzw. Wielkiego Traktu Syberyjskiego. Przedsięwzięcie to wymagało ogromnej determinacji i logistycznej sprawności – linia miała długość kilkunastu tysięcy kilometrów i przebiegała przez obszary o bardzo trudnych warunkach klimatycznych. Sukces projektu umocnił pozycję firmy Siemens & Halske jako lidera w dziedzinie telekomunikacji w Imperium Rosyjskim.
W tym samym czasie kolejny z braci, Wilhelm Siemens (w Wielkiej Brytanii znany jako William Siemens), rozwijał działalność firmy na rynku brytyjskim. Utworzenie i rozbudowa filii na Wyspach Brytyjskich znacząco zwiększyły międzynarodowy prestiż firmy. Współpraca rodzeństwa, rozproszona geograficznie, ale zjednoczona wspólną wizją, przyczyniła się do stworzenia prawdziwie paneuropejskiego przedsiębiorstwa, wpisującego się w proces globalizacji gospodarczej XIX wieku.
Drugą połowę XIX wieku nazywa się często erą telegrafu – i rzeczywiście, w tym czasie łączność przewodowa po raz pierwszy spoiła odległe zakątki świata w jedną sieć komunikacyjną. Werner von Siemens był jedną z centralnych postaci tej epoki. Jego firma brała udział nie tylko w budowie lądowych sieci telegraficznych, lecz także w układaniu podmorskich kabli, łączących kontynenty. To właśnie rozwój telegrafii dał firmie Siemens podstawę finansową i technologiczną do podjęcia kolejnej wielkiej przygody – rozwoju elektrotechniki w nowoczesnym znaczeniu, czyli zastosowania elektryczności do napędu maszyn, oświetlenia i szeroko pojętej automatyzacji.
Elektrotechnika, wynalazki i wkład w rozwój maszyn elektrycznych
Choć telegrafia była pierwszym wielkim polem działalności Wernera von Siemensa, jego ambicje sięgały znacznie dalej. Szczególne znaczenie miały prace nad maszynami, które mogłyby wytwarzać i wykorzystywać energię elektryczną na skalę przemysłową. W połowie XIX wieku większość eksperymentów z elektrycznością opierała się na ogniwach galwanicznych, które dostarczały niewielkich prądów i nie nadawały się do zastosowań w dużych zakładach wytwórczych czy przy zasilaniu oświetlenia ulicznego. Potrzebne były urządzenia zdolne do wytwarzania prądu w sposób ciągły, wydajny i ekonomiczny – czyli prądnice.
W 1866 roku Werner von Siemens opisał i praktycznie wykorzystał zjawisko tzw. samowzbudzenia prądnicy prądu stałego. Wcześniej w prądnicach magnetyzm wzbudzający uzyskiwano z wykorzystaniem magnesów stałych, co ograniczało ich moc. Siemens zastosował elektromagnesy, zasilane prądem wytwarzanym przez samą prądnicę, co prowadziło do znacznego zwiększenia natężenia pola magnetycznego i poprawy efektywności. Ta koncepcja samowzbudnej maszyny elektrycznej była kamieniem milowym w rozwoju elektrotechniki i stworzyła podstawy dla budowy coraz wydajniejszych generatorów prądu.
Odkrycie Siemensa stanowiło element szerszego procesu, w którym różni badacze – m.in. Charles Wheatstone w Wielkiej Brytanii oraz inni inżynierowie w Europie – równolegle dochodzili do podobnych wniosków. Jednak to właśnie przedsiębiorstwo Siemens & Halske dysponowało zapleczem technicznym i produkcyjnym, pozwalającym na szybkie przełożenie koncepcji naukowych na serię praktycznych urządzeń. W ten sposób firma zaczęła przechodzić od działalności stricte telegraficznej do bardziej rozległej branży, jaką była rodząca się elektrotechnika sensu largo.
Siemens nie ograniczał się do samej prądnicy. Niezwykle istotny był także jego wkład w rozwój silników elektrycznych. W miarę jak rosła wydajność generatorów, pojawiała się możliwość przekształcania energii elektrycznej w mechaniczną z wykorzystaniem maszyn o coraz większej mocy. Siemens i inni pionierzy zauważyli, że ta sama zasada, która pozwala prądnicy wytwarzać prąd przy ruchu mechanicznym, może posłużyć do wytwarzania ruchu, jeśli dostarczymy prąd z zewnątrz. Rozwój silników elektrycznych otworzył drogę do elektrycznego napędu maszyn fabrycznych, a z czasem również środków transportu.
Przełomowym przedsięwzięciem, ukazującym praktyczny potencjał maszyn elektrycznych Siemensa, było uruchomienie jednej z pierwszych na świecie elektrycznych linii tramwajowych. W 1881 roku w Lichterfelde pod Berlinem uruchomiono elektryczny tramwaj, zasilany za pomocą przewodów jezdnych i napędzany silnikami elektrycznymi opracowanymi w zakładach Siemensa. Choć była to linia o ograniczonej długości i raczej eksperymentalnym charakterze, demonstracja ta wywarła wielkie wrażenie na współczesnych. Pokazywała, że elektryczność nie jest już tylko ciekawostką naukową ani nawet medium do przesyłania sygnałów telekomunikacyjnych, lecz staje się realnym nośnikiem energii użytkowej w transporcie miejskim.
Oprócz tramwajów Siemens pracował także nad innymi zastosowaniami napędu elektrycznego. Eksperymentował z elektryczną kolejką szynową, a także z systemami napędu dla kolei podmiejskich. W jego projektach widać było wyraźną wizję: przyszłe miasta i aglomeracje będą oparte na transporcie zbiorowym zasilanym energią elektryczną, co pozwoli zmniejszyć hałas i zanieczyszczenie oraz poprawić efektywność komunikacji. Były to idee daleko wybiegające poza realia jego epoki, lecz ukierunkowały działania przedsiębiorstwa Siemens na kolejne dekady.
Kluczowy obszar działalności Siemensa stanowiło także elektryczne oświetlenie. Druga połowa XIX wieku była czasem intensywnych prac nad źródłami światła – od lamp łukowych po żarowe. Siemens, podobnie jak inne firmy elektrotechniczne, dostrzegł, że możliwość elektrycznego oświetlania ulic, zakładów pracy i budynków mieszkalnych stworzy ogromny rynek. Prądnice i sieci przesyłowe, początkowo używane do zasilania telegrafów, zaczęto przystosowywać do obsługi instalacji oświetleniowych. Choć w historii oświetlenia szczególne miejsce zajmuje Thomas Edison, to jednak bez wkładu takich inżynierów jak Werner von Siemens nie powstałaby infrastruktura elektryczna, niezbędna do zasilania systemów oświetlenia w miastach i fabrykach.
Ważnym osiągnięciem Siemensa było też wprowadzenie do praktyki zasady pomiaru oporności elektrycznej i standaryzacji jednostek pomiarowych. Siemens przywiązywał wielką wagę do tworzenia spójnego systemu technicznego, opartego na jasno określonych wielkościach fizycznych. Już w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku uczestniczył w pracach nad normalizacją jednostek elektrycznych, co miało niebagatelne znaczenie dla rozwoju międzynarodowego handlu urządzeniami elektrycznymi i kablami. W świecie, w którym nie istniały jeszcze zunifikowane normy, inżynierowie często napotykali na poważne trudności z porównywaniem wyników pomiarów i specyfikacji technicznych; działania Siemensa i jego współpracowników zmierzały do przezwyciężenia tych problemów.
Warto podkreślić, że ogniwem łączącym różne dziedziny działalności Wernera von Siemensa – od telegrafii przez generatory i silniki aż po oświetlenie – była konsekwentna praca nad poprawą izolacji, przewodów, materiałów konstrukcyjnych oraz sposobów prowadzenia linii. W jego twórczości nie ma spektakularnych, pojedynczych „cudownych wynalazków” oderwanych od kontekstu, lecz raczej ciągły proces udoskonalania rozmaitych składowych systemu technicznego. To właśnie ta systemowa wizja odróżniała go od wielu ówczesnych wynalazców, którzy skupiali się na pojedynczych rozwiązaniach, nie dostrzegając w wystarczającym stopniu konieczności budowy spójnej infrastruktury.
Werner von Siemens był nie tylko konstruktorem maszyn, ale także propagatorem naukowej podstawy techniki. Uważał, że rozwój przemysłu elektrycznego wymaga ścisłej współpracy pomiędzy fizykami, matematykami i inżynierami. Wspierał badania podstawowe i utrzymywał kontakty z najważniejszymi uczonymi swoich czasów. Równocześnie jednak bardzo mocno podkreślał, że prawdziwą weryfikacją każdego pomysłu jest jego użyteczność praktyczna. W tym sensie był typowym przedstawicielem pruskiej tradycji inżynierskiej: zdyscyplinowany, nastawiony na efektywność i rezultaty, a zarazem świadom znaczenia solidnej wiedzy teoretycznej.
Werner von Siemens jako przedsiębiorca, organizator i wizjoner nowoczesnego przemysłu
Obok działalności wynalazczej, równie ważna była rola Wernera von Siemensa jako organizatora i budowniczego nowoczesnej firmy przemysłowej. W XIX wieku przedsiębiorstwo elektrotechniczne wymagało umiejętnego łączenia badań, projektowania, wytwarzania i sprzedaży, często na rynkach oddalonych o tysiące kilometrów. Siemens od początku rozumiał, że sukces wymaga stworzenia złożonej struktury organizacyjnej, zdolnej do działania na wielu frontach jednocześnie.
Siemens & Halske, a później rozbudowane przedsiębiorstwo Siemens, miało charakter rodzinny, ale jednocześnie coraz bardziej przypominało nowoczesną korporację. Bracia i dalsi krewni pełnili kluczowe role w oddziałach zagranicznych, jednak firma zatrudniała również rzesze inżynierów, rzemieślników, administratorów i handlowców. Istniały wyspecjalizowane działy odpowiedzialne za badania, budowę kabli, produkcję telegrafów, maszyn elektrycznych czy osprzętu. Z czasem powstały również własne zakłady metalurgiczne i chemiczne, dostarczające materiałów do produkcji.
Werner von Siemens kierował przedsiębiorstwem z Berlina, który w ciągu jego życia przekształcił się z pruskiej stolicy w metropolię Cesarstwa Niemieckiego. W miarę jak rosło znaczenie Niemiec jako potęgi przemysłowej, rosło także znaczenie Siemensa jako jednego z głównych kreatorów nowej gospodarki. Współpracował z administracją państwową przy budowie infrastruktury telegraficznej i energetycznej, brał udział w dyskusjach na temat polityki gospodarczej, a jego opinia była z uwagą słuchana przez ówczesnych decydentów.
Siemens był jednocześnie pragmatykiem i reformatorem. Rozumiał, że rozwój przemysłu elektrycznego wymaga nie tylko kapitału i know–how, lecz także odpowiedniego otoczenia prawnego, edukacyjnego i społecznego. Opowiadał się za wzmacnianiem szkolnictwa technicznego, wspieraniem badań naukowych i tworzeniem instytucji, które promowałyby nowoczesne technologie. Wiedział, że bez wykształconych inżynierów, techników i naukowców – a także bez wykwalifikowanych robotników – nie da się utrzymać przewagi konkurencyjnej w szybko zmieniającym się świecie.
W trakcie swojej kariery Siemens kilkakrotnie podkreślał znaczenie etyki biznesowej. Uważał, że długofalowy sukces przedsiębiorstwa zależy od zaufania klientów, partnerów i pracowników. Przeciwstawiał się krótkowzrocznym praktykom spekulacyjnym, nastawionym na szybki zysk kosztem jakości i solidności. Takie podejście było w pewnym sensie spójne z pruską tradycją urzędniczą, która akcentowała obowiązek i odpowiedzialność, jednak w przypadku Siemensa nabrało szczególnego, praktycznego wymiaru. W firmie starano się wprowadzać rozwiązania organizacyjne sprzyjające lojalności załogi i dbałości o wysokie standardy produkcji.
W 1888 roku król pruski i cesarz niemiecki nadał Wernerowi tytuł szlachecki w uznaniu jego zasług dla nauki i przemysłu. Od tego momentu formalnie nosił nazwisko von Siemens. Tytuł ten był nie tylko osobistym wyróżnieniem, ale i symbolem nowej epoki: w XIX wieku coraz częściej nobilitowano nie tylko arystokrację z urodzenia, lecz także wybitnych przemysłowców, których działalność miała fundamentalne znaczenie dla siły gospodarczej państwa. W przypadku Siemensa była to forma uhonorowania twórcy nowego sektora gospodarki – sektora opartego na energii elektrycznej.
Werner von Siemens przeżył większość klasyków pierwszej rewolucji przemysłowej i stał się jednym z głównych architektów drugiej, związanej z chemizacją przemysłu, elektrotechniką i nowoczesną komunikacją. Zmarł 6 grudnia 1892 roku w Berlinie, pozostawiając po sobie nie tylko przedsiębiorstwo, ale i bogaty dorobek pisemny, w tym wspomnienia i prace teoretyczno–praktyczne. Jego śmierć nie przerwała rozwoju firmy; przeciwnie, kolejne pokolenia rodziny Siemens kontynuowały jego dzieło, rozszerzając działalność na nowe obszary, od energetyki po automatykę i elektronikę.
Dziedzictwo Wernera von Siemensa można rozpatrywać na wielu płaszczyznach. Po pierwsze, był jednym z tych, którzy przekształcili elektryczność w realną podstawę systemu energetycznego przemysłu i miast. Dzięki rozwijanym przez niego i jego firmę prądnicom, silnikom, kablom i urządzeniom sterującym, elektryczność stała się czynnikiem napędzającym rozwój cywilizacyjny. Po drugie, jego działalność w dziedzinie telegrafii przyczyniła się do stworzenia globalnej sieci komunikacyjnej, która – choć oparta na innych technologiach – zapowiadała współczesny świat połączony szybkimi kanałami informacyjnymi.
Po trzecie, Siemens był jednym z pierwszych, którzy zrozumieli, że nowoczesny przemysł to nie tylko fabryki, ale też system edukacji, badań i standaryzacji. Wspierał instytucje naukowe, uczestniczył w pracach międzynarodowych komisji normalizacyjnych i zabiegał o stworzenie takiego ładu gospodarczego, który sprzyjałby innowacjom. Jego przedsiębiorstwo stało się w XIX wieku swoistym wzorcowym modelem zakładu elektrotechnicznego: z własnymi laboratoriami, licznymi działami konstrukcyjnymi i globalną siecią przedstawicielstw.
Wreszcie, historia Wernera von Siemensa pokazuje, że granica między inżynierem a przemysłowcem może być płynna. Zaczynając jako oficer artylerii z zacięciem eksperymentatora, przeszedł drogę do jednego z najbardziej wpływowych przedsiębiorców swojej epoki, nie rezygnując nigdy z ciekawości naukowej. Łączył w jednej osobie rolę wynalazcy, kierownika zakładów, negocjatora kontraktów międzynarodowych i uczestnika debat publicznych o przyszłości techniki. To połączenie okazało się wyjątkowo płodne: firma, którą stworzył, przetrwała liczne kryzysy ekonomiczne, wojny i zmiany ustrojowe, stale pozostając jednym z ważnych graczy w dziedzinie technologii.
Z perspektywy XXI wieku dorobek Wernera von Siemensa można uznać za fundament wielu współczesnych gałęzi inżynierii. Linie telegraficzne, nad którymi pracował, były prekursorami sieci komunikacyjnych; prądnice i silniki, które rozwijał, stały się prototypami współczesnych systemów energetycznych; tramwaje elektryczne i eksperymentalne kolejki zapowiadały rozwój elektromobilności. Zachowany w dokumentach i we wspomnieniach obraz Siemensa ukazuje człowieka surowego, pracowitego, dalekiego od efektownej autopromocji, a jednocześnie posiadającego rzadki dar przewidywania kierunków rozwoju techniki.
Jego nazwisko stało się z czasem marką globalną, kojarzoną z nowoczesnością, niezawodnością i wysokim poziomem technicznym. Jednak u źródeł tej marki stoi konkretny człowiek, który w XIX wieku zdołał połączyć tradycyjne cnoty pruskiego oficera – dyscyplinę, poczucie obowiązku i organizacyjny rygor – z odwagą technicznej innowacji i otwartością na międzynarodową współpracę. Bez zrozumienia tej złożonej osobowości trudno w pełni docenić, czym dla historii techniki i gospodarki była droga życiowa Wernera von Siemensa.
Warto przy tym pamiętać, że rozwój elektrotechniki, z którym tak silnie kojarzone jest nazwisko Siemensa, nie był procesem z góry przesądzonym. W połowie XIX wieku istniało wiele możliwych dróg rozwoju energii – od rozbudowy systemów parowych po eksperymenty z innymi nośnikami. To, że elektryczność stała się dominującą formą zasilania w przemyśle, transporcie i gospodarstwach domowych, wynikało z szeregu czynników: postępu naukowego, decyzji gospodarczych, polityki państwowej i indywidualnych wyborów kluczowych postaci. Werner von Siemens był jedną z tych osób, które potrafiły dostrzec potencjał nowego medium, zaryzykować i zbudować wokół niego cały ekosystem technologiczny.
W tym sensie jego życie stanowi fascynującą ilustrację epoki, w której nauka, przemysł i polityka zaczęły splatać się w jedną całość, tworząc zręby nowoczesnego świata. Od prowizorycznych warsztatów telegraficznych po złożone fabryki maszyn elektrycznych, od eksperymentów z gutaperką po budowę podmorskich kabli, od pierwszych prądnic po systemy napędu elektrycznego – wszystkie te ogniwa układają się w spójną historię człowieka, który w sposób trwały wpisał się w dzieje techniki. Werner von Siemens, syn niezamożnego urzędnika z Lenthe, stał się jednym z patronów całej branży elektrotechnicznej, a jego dziedzictwo wciąż pozostaje żywe wszędzie tam, gdzie wykorzystuje się energię elektryczną do przekształcania świata.
